Acanthodactylus harranensis

Acanthodactylus harranensis – Harran Diken Parmaklı Kertenkelesi

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pulllular

Alt takım: Lacertilia – Kertenkeleler

Familya: Lacertidae – Gerçek kertenkeleler

Cins: Acanthodactylus

Tür: Acanthodactylus harranensis Baran, 1997

Latince Adın Anlamı

Acanthodactylus, Yunanca kökenli olup “dikenli parmak” anlamına gelir.

harranensis, bu türün ilk kez keşfedildiği Türkiye’nin Şanlıurfa iline bağlı Harran Ovası’na ithafen verilmiştir.

Tanım ve Morfoloji

Bu tür, iri pullarla kaplı sağlam yapılı bir vücuda sahiptir. Diğer diken parmaklı türler gibi arka ayak parmakları belirgin dikenli ve uzun yapılıdır. Renk genellikle açık kahverengi ile gri arasıdır ve sırt boyunca açık renkli enine çizgiler bulunur. Karın kısmı daha açık tonlardadır. Kuyruk, gövdeye oranla uzundur ve hızlı koşma yeteneğini destekler.

Ergin bireyler ortalama 18–22 cm uzunluğa ulaşabilir. Erkekler genellikle daha iridir ve çiftleşme döneminde karın altı turuncumsu bir renge dönebilir.

Habitat ve Yayılım

Yalnızca Türkiye’ye özgü olan bu tür, endemik bir kertenkeledir ve yalnızca Şanlıurfa ili sınırlarındaki Harran Ovası’nda tespit edilmiştir.

Habitatı çoğunlukla kurak, kumlu, az bitkili alanlardır. Tarım arazileri kenarlarında ve taşlık bölgelerde de gözlemlenmiştir.

Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından “Kritik Tehlikede (CR)” olarak listelenmiştir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

Gündüzcül (diurnal) olan bu tür, sabah erken saatlerde ve akşam üzeri aktiftir. Hızlı hareket eder, tehdit altında olduğunda kum altına girerek saklanır. Güneşlenmeyi sever; taş ve çalılık altlarında saklanır. Kışın soğuk dönemlerini yer altına çekilerek geçirir.

Beslenme

Ana besin kaynağı küçük omurgasızlardır: karınca, küçük böcekler, örümcekler ve tırtıllar. Aktif olarak avlanır. Besin zincirinde küçük yırtıcılara (kuşlar, yılanlar) yem olabilir.

Üreme Bilgisi

Çiftleşme dönemi genellikle ilkbahar sonu – yaz başı (Mayıs–Haziran) aylarında gerçekleşir.

Dişi bireyler her yıl ortalama 2–5 yumurta bırakır. Yumurtalar toprak altına bırakılır ve yaklaşık 6–8 hafta içinde yavrular çıkar. Yumurtadan çıkan yavrular tamamen bağımsızdır.

Yavru bireyler temmuz sonu–ağustos başında aktif görülmeye başlar.

İnsana Zararlılık Durumu

Zararsızdır. Zehirli değildir, saldırgan davranmaz. Tehdit edildiğinde kaçar veya kuyruğunu bırakır.

Ekolojik Rolü

Böcek popülasyonlarını dengeleyici rol oynar. Ayrıca kendisi de birçok yırtıcı için av konumundadır. Endemik oluşu, habitat koruma açısından önemli hale getirir.

Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi

Endemik tür olması nedeniyle biyocoğrafya ve genetik çeşitlilik araştırmalarında önemlidir. Çevresel stres faktörlerine tepkileri, habitat değişimlerine duyarlılığı nedeniyle ekolojik izleme çalışmalarında kullanılır.

Türkiye'de Bulunan Türleri / Alt Türleri

Acanthodactylus cinsi Türkiye’de yaygın değildir.

Acanthodactylus harranensis, yalnızca Türkiye’de, Harran Ovası’nda kayıt altına alınmıştır ve bu türün başka bir alt türü yoktur.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler