Erebia aethiops 

Erebia aethiops

Erebia aethiops (İskoç Alp Kelebeği / Scotch Argus)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Satyrinae (Esmerler) alt familyasına ait olan Erebia aethiops, "İskoç Alp Kelebeği" veya İngilizce'de "Scotch Argus" olarak bilinen, kanat üstündeki koyu rengi ve portakal rengi bantlar üzerindeki göz benekleriyle tanınan, genellikle nemli otlaklar, orman kenarları ve dağlık alanlarda yaşayan bir kelebek türüdür. Palearktik biyocoğrafik bölgesinde geniş bir yayılıma sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Erebia aethiops, orta ila büyük boyutlu, yaklaşık 35-45 mm kanat açıklığına sahip bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin ana rengi kadifemsi koyu kahverengi veya siyaha yakın bir tondadır. Ön kanatlarda, dış kenara yakın bölgede belirgin bir portakal rengi veya kırmızımsı kahverengi bant bulunur ve bu bant üzerinde genellikle iki veya üç adet koyu, beyaz pupillalı göz beneği yer alır. Arka kanatlarda da benzer, ancak daha az belirgin bir bant ve bazen küçük göz benekleri bulunabilir. Kanat alt yüzeyleri, özellikle arka kanatlar, gri-kahverengi tonlarında, kamuflaj sağlayan mermer desenlere ve daha belirgin göz beneklerine sahiptir. Dişilerin kanat altındaki açık bantlar genellikle daha belirgindir.

Cinsel dimorfizm belirgindir; dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanatlarındaki portakal rengi bantlar daha geniş ve daha açık renkli olabilir. Erkeklerin kanatlarındaki koku pulu (scent brand) da belirgin bir özelliktir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
Cins (Genus): Erebia
Tür (Species): Erebia aethiops (Esper, 1777)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Erebia aethiops, Avrupa'nın merkezi ve kuzey bölgelerinden (İskoçya ve İngiltere'deki izole popülasyonlar dahil), doğuda Rusya ve Orta Asya'ya kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Erebia aethiops Türkiye'nin kuzey, kuzeydoğu ve kısmen İç Anadolu bölgelerinde, nemli otlaklar, orman açıklıkları ve dağlık çayırlıklarda yayılış gösterir. Özellikle Artvin, Bolu, Çankırı, Erzurum, Gümüşhane, İstanbul (bazı bölgeler), Kars, Kastamonu, Tokat, Trabzon, Zonguldak, Bayburt, Bartın, Ardahan, Iğdır ve Karabük gibi illerden kayıtları bulunmaktadır. Genellikle 500 metreden 2400 metrenin üzerindeki yükseltilerde bulunabilir.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle uzun, nemli otlaklar, orman kenarları, orman açıklıkları, çalılık alanlar, bataklık kenarları ve dağ yamaçları gibi bitki örtüsünün yoğun olduğu habitatları tercih eder. Larvalarının ana konukçu bitkileri çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından otlardır; özellikle Molinia caerulea (Mor bataklık otu) ve Sesleria caerulea (Mavi bozkır otu) gibi türler bilinmektedir. Ergin kelebekler, bu habitatlarda yetişen farklı çiçeklerden (örneğin devedikeni, böğürtlen) nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Erebia aethiops'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu otlarının saplarına veya yapraklarına tek tek bırakırlar. Yumurtalar ovalimsi, üzerinde belirgin kaburgaları olan soluk renktedir.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu otlarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle soluk kahverengimsi-yeşil renkte olup, kısa ve sert tüylere sahiptirler. Kışı genellikle birinci veya ikinci evre tırtıl olarak, bitki kalıntıları arasında kış uykusuna yatarak geçirirler. Kış uykusundan sonra ilkbaharda tekrar beslenmeye başlarlar ve yalnızca geceleri aktiftirler, gündüzleri ise bitki döküntülerinin arasında saklanırlar.
Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa evresine geçmek için genellikle toprağın altında, yosunlar arasında veya bitki kalıntılarının arasına gizlenmiş ince bir koza oluştururlar.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Erebia aethiops genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Temmuz başından Eylül ortasına kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi genellikle Temmuz sonu ve Ağustos aylarına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, güneşli havalarda oldukça aktif ve hızlı uçuculardır. Erkekler, dişileri aramak için otlakların üzerinde sürekli uçuş yaparken, dişiler daha çok bitki örtüsü üzerinde güneşlenirken veya yumurta bırakırken görülürler. Daha serin ve bulutlu günlerde ise ot saplarına tüneyerek dinlenirler.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Erebia aethiops zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için herhangi bir toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Erebia aethiops ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır. Genellikle tıbbi müdahale gerektirmez.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Erebia aethiops, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan buğdaygillerle beslenerek çayır ve otlak ekosistemlerinin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Erebia aethiops, IUCN Kırmızı Listesi'nde "En Az Endişe Verici (Least Concern - LC)" olarak listelenmiştir. Geniş yayılış alanı ve uygun habitatların hala bulunması nedeniyle popülasyonları genellikle stabil kabul edilir. Ancak, Avrupa'nın bazı bölgelerinde (özellikle İngiltere'deki izole popülasyonları) habitat kaybı ve bozulması nedeniyle ciddi düşüşler yaşamış ve bu bölgelerde hassas veya tehdit altında olarak sınıflandırılmıştır.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Değişimi: Türün yaşadığı nemli otlaklar, orman açıklıkları ve çayırların tarım arazisine dönüştürülmesi, aşırı otlatma, kentleşme ve orman yönetimi (özellikle uygun alt bitki örtüsünün temizlenmesi) gibi insan faaliyetleri nedeniyle habitatların yok olması veya bozulması yerel popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Özellikle uzun otların bulunduğu, hafif otlatılmış veya otlatılmamış alanları tercih etmesi, habitat yönetimini önemli kılar.
İklim Değişikliği: Türün nemli ve serin habitatlara olan bağımlılığı, iklim değişikliğinin neden olabileceği kuraklık veya değişen yağış rejimleri gibi değişikliklere karşı hassasiyet yaratabilir.

Erebia aethiops, çayır ve orman ekosistemlerinin sağlığı açısından önemli bir gösterge türüdür. Bu türün yaşam alanlarının sürdürülebilir yönetimi, ekosistem sağlığının korunması için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: