Danaus chrysippus (Sultan / Plain Tiger)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Danainae alt familyasına ait, canlı turuncu rengi ve zehirli yapısıyla bilinen Danaus chrysippus kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Sultan", "Afrika Kral Kelebeği" veya İngilizce'de "Plain Tiger" olarak bilinen bu tür, geniş bir coğrafi yayılıma sahiptir ve taklitçileriyle de dikkat çeker.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Danaus chrysippus, kanat üst yüzeyinde parlak turuncumsu kahverengi bir zemin rengine sahiptir. Ön kanatların apeks (kanat ucu) kısmı geniş ve siyahtır, bu siyah alanda bir dizi belirgin beyaz benek bulunur. Arka kanatların ortasında genellikle üç adet siyah nokta bulunur ve kanat kenarları yine siyah bir bantla çevrilidir, bu bant içinde yarım daire şeklinde beyaz noktalar yer alır. Kanat alt yüzeyi de benzer desenlere sahiptir ancak genellikle daha soluktur.

Bu türün en önemli özelliklerinden biri, larvalarının zehirli bitkilerle beslenmesi sayesinde vücutlarında kardiyak glikozitler biriktirmesi ve bu sayede yırtıcılar için zehirli hale gelmesidir. Bu zehirlilik, kelebeğin parlak renkleriyle (uyarıcı renklenme) yırtıcılara "ben tehlikeliyim" mesajını vermesini sağlar. Bu uyarıcı renklenme, birçok "taklitçi" türün de Danaus chrysippus'a benzer renk ve desenler geliştirerek korunmasına yol açmıştır (örneğin Hypolimnas misippus). Kanat açıklığı genellikle 70-80 mm civarındadır.

Erkek ve dişi bireyler arasında hafif bir cinsel dimorfizm (iki biçimlilik) gözlenir; erkeklerin arka kanatlarında, dişilerde bulunmayan belirgin bir koku bezi (androconial patch) bulunur.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class):şimdilik Insecta kalsın Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Danainae (Monarch kelebeklerinin de içinde bulunduğu "sütleğen kelebekleri" alt ailesi)
• Kabile (Tribe): Danaini
• Cins (Genus): Danaus
• Tür (Species): Danaus chrysippus (Linnaeus, 1758)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Danaus chrysippus, Palearktik, Afrotropikal ve Oriental bölgelerde oldukça geniş ve yaygın bir dağılıma sahiptir. Tüm Afrika kıtasına yayılmıştır. Asya'da Hint Yarımadası'ndan Güneydoğu Asya'ya, Çin'e, Japonya'ya ve hatta Avustralya'nın bazı bölgelerine kadar uzanır. Güney Avrupa'da (İspanya, Portekiz, İtalya, Yunanistan ve Türkiye) ve Orta Doğu'da da bulunur. Göçmen bir türdür ve yeni bölgelere yayılabilir.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'de Ege, Batı Akdeniz ve Doğu Akdeniz kıyı şeridi boyunca yayılış gösterir. Özellikle zakkumgiller familyasından konukçu bitkilerin (örn. Sütleğen türleri) bulunduğu sıcak ve nemli yerleri sever.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, çok çeşitli habitatlara uyum sağlayabilen bir türdür. Tercih ettiği alanlar arasında kurak, açık alanlar, çayırlar, otlaklar, çalılıklar, orman kenarları, tarlalar, şehir parkları ve bahçeler bulunur. Genellikle nemli ve sıcak bölgeleri sever. Deniz seviyesinden 1500 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Danaus chrysippus'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler, yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan zakkumgiller (Apocynaceae) familyasından bitkilerin (özellikle sütleğen - Asclepias ve Calotropis türleri) genç sürgünlerine veya yapraklarının alt yüzeyine tek tek bırakırlar. Yumurtalar ilk başta beyazımsı renkte olup, zamanla koyulaşır. Sıcaklığa bağlı olarak 3-5 günde çatlarlar.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkilerinin zehirli sütlü özsuyu ile beslenirler. Bu sayede, tırtıllar ve daha sonra ergin kelebekler zehirli hale gelir. Tırtıllar parlak renkli ve oldukça dikkat çekicidir; sarı, siyah ve beyaz bantlarla kaplıdır, ayrıca vücutlarında üç çift uzun, filament benzeri uzantı bulunur. Beş farklı instar (evre) geçirirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle konukçu bitkisinin yapraklarına veya yakındaki bir bitki sapına asılırlar. Pupa yaklaşık 1.5 cm uzunluğunda, yeşilimsi kahverengi olup, ortasında parlak altın rengi bir halka bulunur. Pupa evresi sıcaklığa bağlı olarak 9-15 gün sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Danaus chrysippus sıcak iklime sahip bölgelerde yıl boyunca sürekli döller verebilir. Genellikle birden fazla döl verirler. Uçuş dönemi genellikle Mayıs'tan Kasım'a kadar sürer, ancak uygun koşullarda daha uzun süreler boyunca görülebilirler.

Davranış: Bu kelebekler, zehirli oldukları için genellikle yavaş ve süzülerek (gliding) uçarlar. Bu yavaş uçuş, yırtıcılara parlak uyarıcı renklerini görme ve onlardan uzak durma fırsatı verir. Çiçeklerden nektar toplarlar ve genellikle güneşli, açık alanlarda bulunurlar. Diğer Danaus türleri gibi göçmen davranışlar da sergileyebilirler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Danaus chrysippus, sadece rengiyle değil, aynı zamanda zehirli olması ve taklit mekanizmalarıyla ekolojinin en ilginç kelebeklerinden biridir. Larvalarının sütleğen gibi zehirli bitkilerle beslenerek kendilerini korumaları, doğadaki adaptasyonun harika bir örneğidir. Türkiye'de özellikle Akdeniz ve Ege kıyı şeridinde yaygın olması, bu bölgelerin biyolojik çeşitliliği açısından önemlidir. Habitatlarının korunması ve uygun konukçu bitkilerin bulunabilirliği, türün devamlılığı için kritik bir rol oynamaktadır."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Danaus chrysippus, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, zakkumgiller familyasından zehirli bitkilerle beslenerek bitki-herbivor etkileşimlerinde yer alır ve bu bitkilerin popülasyon kontrolüne katkıda bulunabilir. Ergin kelebekler çeşitli çiçeklerden nektar alarak tozlaşmaya yardımcı olurlar. Zehirli olmaları nedeniyle besin zincirinde yırtıcılardan korunurlar, ancak bu özellikleri aynı zamanda birçok taklitçi tür için bir model oluşturarak dolaylı olarak ekosisteme katkıda bulunurlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Geniş dağılımı ve çeşitli habitatlara uyum sağlayabilme yeteneği, türün genel popülasyon sağlığına olumlu katkı sağlar.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Tarımsal alanların genişlemesi, şehirleşme ve uygun habitatların parçalanması, yerel popülasyonlar üzerinde baskı yaratabilir. Özellikle larval konukçu bitkilerinin bulunduğu alanların tahribatı önemlidir.
• Pestisit Kullanımı: Larval konukçu bitkilerine uygulanan pestisitler, doğrudan tırtılları ve dolaylı olarak kelebek popülasyonlarını etkileyebilir.
• İklim Değişikliği: Uzun vadede iklim değişikliğinin, özellikle sıcaklık ve yağış rejimlerindeki değişimlerin, türün dağılımını ve yaşam döngüsünü etkileyebileceği düşünülmektedir.

Danaus chrysippus yaygın bir tür olup, mevcut durumda ciddi bir tehdit altında değildir. Ancak, özellikle kıyı bölgelerdeki hızlı yapılaşma ve doğal alanların kaybı, yerel popülasyonları etkileyebilir. Habitatların korunması ve konukçu bitkilerinin devamlılığının sağlanması, bu ikonik kelebeğin geleceği için önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia - Danaus chrysippus (Plain Tiger)
• Cambridge Butterfly Conservatory - The Plain Tiger, Danaus chrysippus
• IUCN Red List - Danaus chrysippus (Plain Tiger)
• TRAKEL Kelebek Fotoğrafları - Sultan (Danaus chrysippus)
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Sultan / African Queen | Plain Tiger | Common Tiger (Danaus chrysippus)
• Butterflies of Crete - Danaus chrysippus in Crete (African Monarch)
• Animalia.bio - Danaus chrysippus - Facts, Diet, Habitat & Pictures