Chazara egina 

Chazara egina

Chazara egina (Erzurum Esmeri / Erzurum Grayling)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Satyrinae alt familyasına ait olan Chazara egina, "Erzurum Esmeri" veya İngilizce'de "Erzurum Grayling" olarak bilinen, Türkiye'ye endemik olduğu düşünülen nadir ve özel bir kelebek türüdür. Kuru ve kayalık bozkır habitatlarının tipik kelebeklerinden biridir. Bilimsel olarak 1891 yılında tanımlanmıştır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Chazara egina, orta ila büyük boyutlu, yaklaşık 50-60 mm kanat açıklığına sahip bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin zemin rengi koyu kahverengi veya grimsi kahverengidir. Ön kanatlarda, dış kenara yakın bölgede belirgin bir soluk sarımsı veya beyazımsı bant bulunur ve bu bant üzerinde genellikle bir veya iki adet koyu, halkalı göz beneği yer alır. Arka kanatlar da benzer soluk bir bant taşıyabilir ancak daha az belirgindir. Kanat alt yüzeyleri, özellikle arka kanatlar, gri-kahverengi tonlarında, karmaşık ve kamuflaj sağlayan mermer desenlere sahiptir. Bu desenler, kelebek dinlenirken (kanatları kapalıyken) kayalık veya topraklı zeminle mükemmel uyum sağlar.

Chazara egina, özellikle Chazara briseis ve Chazara persephone gibi benzer türlerle yakın akrabadır, ancak kanat deseni ve özellikle genital yapıdaki farklılıklar bu türün ayrı bir takson olarak kabul edilmesini sağlamıştır.

Cinsel dimorfizm hafif derecede belirgindir; dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanatlarındaki açık renkli bantlar daha geniş ve belirgin olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class):şimdilik Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
Cins (Genus): Chazara
Tür (Species): Chazara egina (Staudinger, 1891)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Chazara egina'nın bilinen tek coğrafi yayılışı Türkiye'dir. Bu nedenle, tür Türkiye'ye endemik kabul edilmektedir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Chazara egina Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde, özellikle yüksek ve kuru dağlık alanlarda yayılış gösteren nadir bir türdür. Erzurum, Kars, Iğdır ve Ağrı gibi illerden kesin kayıtları bulunmaktadır. Genellikle 1800 metrenin üzerindeki yüksek rakımlarda bulunur. Türün adı da Erzurum iline yapılan göndermeden gelmektedir.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle kuru, sıcak, taşlık ve kayalık yamaçlar, yüksek irtifadaki dağ bozkırları, seyrek bitki örtüsüne sahip otlaklar ve engebeli arazileri tercih eder. Larvalarının beslendiği ana konukçu bitkileri çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından kurakçıl ot türleridir. Ergin kelebekler, nadiren çiçeklerden nektar alırlar; daha çok kurumuş bitki sapları üzerinde dinlenirken veya nemli topraktan mineral emerken görülebilirler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Chazara egina'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur. Bu türün yaşam döngüsü ve davranışı hakkında detaylı bilimsel veriler sınırlı olsa da, diğer Chazara türleriyle benzerlik göstermesi beklenir.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan buğdaygillerin yapraklarına veya doğrudan yere bırakırlar.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkileriyle beslenirler. Tırtıllar genellikle iyi kamufle olmuş, grimsi veya kahverengimsi renkte olup, gece beslendikleri düşünülmektedir. Kışı genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa evresine geçmek için genellikle toprağın altına veya taşların arasına gizlenirler.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Chazara egina genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Temmuz ve Ağustos aylarında uçarlar. Uçuşun zirvesi genellikle Temmuz ortasına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, hızlı ve güçlü bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli ve rüzgârsız havalarda aktiftirler. Dinlenmek için genellikle taşlara veya kuru otlara konmayı tercih ederler ve kanatlarını kapattıklarında kuru bir yaprağı veya taşı andıran alt kanat deseni sayesinde mükemmel bir kamuflaj sağlarlar. Erkekler, dişi arayışında tepeleri veya açık alanları tercih ederler.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Chazara egina zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için toksik maddeler içermez.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden olduklarına dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır.
Tedavi Prosedürleri: Herhangi bir temas sonrası cilt hassasiyeti çok nadir görülür. Böyle bir durumda, etkilenen bölgenin temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır. Genellikle tıbbi müdahale gerektirmez.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Chazara egina, ekosistemde belirli roller üstlenir, ancak en önemli yönü, sınırlı ve spesifik dağılımı nedeniyle koruma açısından kritik bir tür olmasıdır.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan buğdaygiller türleriyle beslenerek kuru otlak ve bozkır ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
Koruma Durumu: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin vurguladığı gibi, Chazara egina, Türkiye'ye endemik olması ve sınırlı, parçalı dağılımı nedeniyle hassas veya tehdit altında bir koruma statüsüne sahiptir. IUCN Kırmızı Listesi'nde tür için doğrudan bir değerlendirme bulunmamaktadır, ancak endemik türler ve dar yayılış alanına sahip kelebekler genellikle yüksek risk kategorilerinde yer alır. Popülasyonlarının izlenmesi ve yaşam alanlarının korunması hayati önem taşımaktadır.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Değişimi: Bozkır ve step alanlarının tarım arazisine dönüştürülmesi, aşırı otlatma, kentleşme, madencilik faaliyetleri ve altyapı projeleri nedeniyle habitatların yok olması veya bozulması, türün yerel popülasyonları üzerinde ciddi baskı yaratabilir. Yüksek rakımlı bozkırların hassas yapısı, bu tehditlere karşı türü daha savunmasız hale getirir.
Aşırı Otlatma: Konukçu bitkisi olan buğdaygillerin aşırı otlatma nedeniyle azalması, tırtılların besin kaynaklarını kısıtlayabilir.
İklim Değişikliği: Kurak ve sıcak habitatları tercih etse de, yüksek irtifa türleri iklim değişikliğinin neden olduğu artan sıcaklıklar ve değişen yağış rejimlerine karşı hassas olabilir. Habitat kayması veya uygun mikrohabitatların azalması riskini taşır.

Chazara egina, Doğu Anadolu'nun özel bozkır ekosistemlerinin bir parçası olarak, habitatlarının korunması ve sürdürülebilir arazi yönetimi uygulamalarının hayata geçirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

Fotoğraf:(c) Murat Kurtel – bazı hakları saklıdır (CC BY-NC)

https://inaturalist.lu/taxa/1437300-Chazara-egina