Chazara anthe (Sarı Bantlı Esmer / Eastern Rockbrown / Hermit)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, kuru ve kayalık habitatların karakteristik kelebeklerinden biri olan Chazara anthe kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Sarı Bantlı Esmer" veya İngilizce'de "Eastern Rockbrown" ya da "Hermit" olarak bilinen bu tür, Palearktik biyocoğrafik bölgesinin özellikle Orta ve Doğu Avrupa, Batı Asya ve Orta Asya'da yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Chazara anthe, kanat üst yüzeyinde koyu kahverengiden siyaha yakın bir zemin rengine sahiptir. Bu koyu zemin üzerinde, her iki kanatta da belirgin, soluk sarımsı beyazdan krem rengine değişen bir bant bulunur. Bu bant, ön kanatlarda belirgin ve genişken, arka kanatlarda daha dardır ve göz beneklerinin arasından geçer. Ön kanatların apeks (kanat ucu) bölgesinde ve bazen arka kanatlarda, bir veya iki adet küçük, siyah göz beneği yer alabilir. Dişilerde, bu soluk bant genellikle erkeklerden daha geniş ve belirgindir.

Kanat alt yüzeyi, üst yüzeye göre daha soluk ve karmaşık desenlere sahiptir. Arka kanatların alt yüzeyi, gri-kahverengi tonlarında, ağsı veya mermer desenli bir kamuflaj deseni sergiler, bu da kelebek dinlenirken (kanatları kapalıyken) mükemmel bir uyum sağlar. Ön kanatların alt yüzeyinde, üst yüzeydeki göz benekleri daha belirgin olabilir. Kanat açıklığı genellikle 45-55 mm civarındadır.

Cinsel dimorfizm bu türde oldukça belirgindir. Dişiler genellikle erkeklerden daha büyük, daha soluk renkli ve kanatlarındaki sarımsı bant daha geniştir. Erkekler ise daha koyu ve bantları daha dardır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
• Cins (Genus): Chazara
• Tür (Species): Chazara anthe (Hoffmansegg, 1806)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Chazara anthe, Kırım'dan Kafkasya'ya, Türkiye'ye, Orta Doğu'ya (İran'ın kuzeyi), Güney Urallara, Kazakistan'a, Güney Altaylar'a ve Batı Sibirya'ya kadar geniş bir dağılıma sahiptir. Bu, onun kuru bozkır ve dağlık bölgelerin tipik bir türü olduğunu gösterir.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'nin özellikle iç ve doğu bölgelerindeki kuru ve dağlık alanlarda yayılış gösterir. İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz'in iç kesimlerinde kayıtlara rastlanır. Antalya, Kayseri, Sivas, Erzurum, Kars, Van, Hakkari, Şanlıurfa, Adıyaman gibi birçok ilde gözlemlenmiştir. Chazara persephone türü ile bazı alt türleri veya sinonimleri (persephone ve anthe) üzerinde taksonomik tartışmalar bulunmaktadır; ancak genellikle C. anthe olarak bilinen bu türün Türkiye'deki yayılımı oldukça geniştir.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle kuru, sıcak, taşlık ve kayalık yamaçlar, bozkırlar, stepler, seyrek bitki örtüsüne sahip otlaklar ve dağlık bölgelerdeki açık alanları tercih eder. Çok kuru ve engebeli arazilerde bulunurlar. Larvalarının beslendiği ana konukçu bitkileri arasında çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkiler bulunur; özellikle Stipa (Boğmaotu) ve diğer kuru ot türleri bilinmektedir. Yetişkin kelebekler, nadiren çiçeklerden nektar alırlar; daha çok kurumuş bitki sapları üzerinde dinlenirken veya nemli topraktan mineral emerken görülebilirler. Deniz seviyesinden 1800 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Chazara anthe'nin yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan buğdaygillerin yapraklarına veya doğrudan yere bırakırlar.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkileri olan çeşitli buğdaygiller türleriyle beslenirler. Tırtıllar genellikle iyi kamufle olmuş, grimsi veya kahverengimsi renkte olup, gece beslenirler. Kışı genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle toprağın altına veya taşların arasına gizlenirler. Pupa evresi genellikle kısa sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Chazara anthe genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler çoğunlukla Haziran'dan Ağustos'a kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi Temmuz aylarına denk gelir.

Davranış: Bu kelebekler hızlı ve güçlü bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli ve rüzgârsız havalarda aktiftirler. Dinlenmek için genellikle taşlara veya kuru otlara konmayı tercih ederler ve kanatlarını kapattıklarında kuru bir yaprağı andıran alt kanat deseni sayesinde mükemmel bir kamuflaj sağlarlar. Erkekler, dişi arayışında tepeleri veya açık alanları tercih ederler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Chazara anthe, Sarı Bantlı Esmer, Türkiye'nin bozkır ve dağlık steplerinin, kuru ve sıcak iklimin eşsiz kelebeklerinden biridir. Kanatlarındaki belirgin sarı bant, onu benzer türlerden ayıran en önemli özelliktir. Habitat olarak kuru otlaklara ve taşlık alanlara olan bağımlılığı, onu insan faaliyetlerinin neden olduğu habitat tahribatına karşı hassas kılmaktadır. Tarım, madencilik ve aşırı otlatma gibi faktörler, yerel popülasyonları üzerinde baskı yaratabilir. Bu kelebeğin varlığı, sağlıklı ve korunmuş bozkır ekosistemlerinin göstergesidir ve bu eşsiz habitatların korunması, biyoçeşitliliğimiz için hayati öneme sahiptir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Chazara anthe, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, konukçu bitkileri olan buğdaygiller türleriyle beslenerek kuru otlak ve bozkır ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde özel bir genel değerlendirmesi bulunmamaktadır, ancak Chazara cinsindeki bazı diğer türler (örneğin Chazara prieuri Avrupa'da tehlike altında) habitat kaybı nedeniyle risk altındadır. C. anthe, geniş yayılış alanı ve yüksek adaptasyon yeteneği sayesinde genel olarak stabil popülasyonlara sahip olsa da, özellikle habitatlarının parçalandığı veya bozulduğu yerlerde yerel popülasyonları tehdit altında olabilir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Bozkır ve step alanlarının tarım arazisine dönüştürülmesi, aşırı otlatma, kentleşme, madencilik faaliyetleri (taş ocakları) ve altyapı projeleri nedeniyle habitatların yok olması veya bozulması, türün yerel popülasyonları üzerinde ciddi baskı yaratabilir.
• Aşırı Otlatma: Konukçu bitkisi olan buğdaygillerin aşırı otlatma nedeniyle azalması, tırtılların besin kaynaklarını kısıtlayabilir.
• Yangınlar: Kuru otlak habitatları, özellikle yaz aylarında orman yangınlarına karşı hassastır ve bu durum türün yaşam alanlarını ciddi şekilde etkileyebilir.
• İklim Değişikliği: Kurak ve sıcak habitatları tercih etmesi nedeniyle, iklim değişikliğinin neden olduğu artan sıcaklıklar ve değişen yağış rejimleri, gelecekte popülasyonları üzerinde olumsuz etki yaratabilir.

Chazara anthe, bozkır ekosistemlerinin önemli bir bileşeni olarak, habitatlarının korunması ve sürdürülebilir arazi yönetimi uygulamalarının hayata geçirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu türün ve diğer bozkır canlılarının geleceği, bozkır ekosistemlerinin sağlığına doğrudan bağlıdır.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Sarı Bantlı Esmer / Eastern Rockbrown / Chazara anthe
• Satyrinae of the Western Palearctic - Chazara persephone (syn. C. anthe)
• euroButterflies - Chazara prieuri (Habitat bilgisi için genel referans)
• Butterfly Conservation Armenia - Chazara persephone
• ResearchGate - How do adults of the critically endangered hermit butterfly (Chazara briseis) utilise their habitat? (Genel Chazara habitat bilgisi için referans)