Brintesia circe

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, belirgin beyaz kanat bantları ve büyük boyutlarıyla dikkat çeken Brintesia circe kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Büyük Bantlı Gri Kelebek" veya İngilizce'de "Great Banded Grayling" olarak bilinen bu tür, Palearktik biyocoğrafik bölgesinin sıcak ve kuru ormanlık alanlarında bulunur.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Brintesia circe, kanat üst yüzeyinde genel olarak siyah veya koyu kahverengi bir zemin rengine sahiptir. En ayırt edici özelliği, ön ve arka kanatların her ikisinde de bulunan geniş, belirgin beyaz bir enine banttır. Bu bant, kanatların basal (taban) bölgesinin hemen kenarında yer alır ve özellikle uçuş sırasında veya kanatlar açıkken oldukça çarpıcıdır. Ön kanadın dış kısmına yakın, apex bölgesinde siyah, beyaz çevreli bir göz beneği bulunur. Arka kanatların alt yüzeyi ise genellikle gizleyici (kriptik) bir desene sahiptir, bu da onu dinlenirken ağaç kabukları veya kuru otlar üzerinde kamufle etmesine yardımcı olur. Kanat açıklığı genellikle 65-80 mm civarındadır, bu da onu oldukça büyük bir kelebek yapar.

Erkekler ve dişiler benzer görünüme sahiptir, ancak dişiler genellikle biraz daha büyük ve kanatlarındaki beyaz bant daha geniş olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
Kabile (Tribe): Satyrini
Cins (Genus): Brintesia
Tür (Species): Brintesia circe (Fabricius, 1775)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Brintesia circe, Güney ve Orta Avrupa'dan (İspanya, Fransa, İtalya, Yunanistan, Güney Almanya ve Polonya'nın güneyi dahil), Türkiye'ye, Kafkasya'ya ve İran'a kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir. Doğuya doğru Sibirya ve Himalayalar'a kadar da yayılış gösterir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiği gibi, Türkiye'de yaygın olarak görülen bir türdür ve özellikle kuru ve sıcak ormanlık alanlar ile çalılık bölgelerde bulunur. Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde kayıtları mevcuttur.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle açık ormanlık alanları, orman kenarlarını, çalılıkları, güneşli otlakları, kuru çayırları ve bozkırları tercih eder. Nadiren ağaçsız alanlarda görülür. Larvalarının beslendiği çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkilerin bulunduğu yerleri sever. Özellikle deniz seviyesinden yaklaşık 2200 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir. Yetişkin kelebekler, genellikle ağaç gövdelerine veya yere konarak dinlenirken, kanatlarını kapalı tutarlar. Çiçeklerden nektar almak yerine, nemli topraklardan mineral emmeyi veya ağaç özsuyuyla beslenmeyi tercih ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Brintesia circe'nin yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle uçarken veya çimlerin üzerine otururken konukçu bitkisi olan buğdaygillerin (Poaceae) arasına bırakırlar. Yumurtalar beyaz renkli ve kahverengi beneklidir.
Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan genç larvalar kış uykusuna yatarlar. Kış uykusundan sonra ilkbaharda (Mart-Haziran) beslenmeye başlarlar. Başlıca konukçu bitkileri arasında Lolium, Anthoxanthum, Bromus, Sesleria ve Festuca gibi çeşitli ot türleri yer alır. Tırtıllar genellikle kahverengimsi olup, sırtlarında açık renkli çizgiler ve başlarında siyah noktalar bulunur. Gündüzleri saklanıp, geceleri beslenirler.
Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, genellikle toprakta açtıkları bir delikte veya korunmuş bir yerde kozanın içinde pupa (krizalit) evresine girerler. Pupa evresi kısadır.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Brintesia circe genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler çoğunlukla Haziran sonundan Eylül sonuna kadar uçarlar. Popülasyonun zirvesi Temmuz ve Ağustos aylarına denk gelir. Bazı sıcak ve kurak bölgelerde, özellikle dişiler, yazın en sıcak dönemlerinde estivasyon (yaz uykusu) yaparak aktiviteyi geçici olarak durdurabilirler. Bu davranışın iklim değişikliğine bir adaptasyon olduğu düşünülmektedir, çünkü bu sayede yumurtalarını daha serin ve nemli olan yaz sonu döneminde bırakabilirler.

Davranış: Bu kelebekler yavaş ve zarif, süzülerek (gliding) uçuşlarıyla bilinirler. Ancak rahatsız edildiklerinde oldukça hızlı ve telaşlı bir şekilde hareket edebilirler. Genellikle ağaç gövdelerinde, kuru otların üzerinde veya yerdeki açık alanlarda kanatları kapalı bir şekilde dinlenirken görülürler. Nadiren çiçek ziyaret ederler; daha çok nemli topraklardan mineral emmeyi veya ağaç özsuyuyla beslenmeyi tercih ederler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Brintesia circe, o belirgin beyaz bandı ve zarif uçuşuyla ormanlık alanların en çekici kelebeklerinden biridir. Onun ağaç gövdelerinde adeta kamufle olarak dinlenme alışkanlığı, doğa gözlemcileri için her zaman özel bir an sunar. Özellikle buğdaygiller gibi yaygın bitkilere bağımlılığı, türün yayılışını desteklese de, orman açıklıkları ve kenar habitatlarının kalitesi hayati önem taşır. Türkiye'deki geniş yayılışına rağmen, habitat bütünlüğünün korunması, bu türün geleceği için anahtardır."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Brintesia circe, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli buğdaygillerle beslenerek otlak ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, nadiren nektar alsalar da, besin zincirinin bir parçası olarak yırtıcılar için besin kaynağı oluştururlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Avrupa Kelebekleri Kırmızı Kitabı'nda da aynı statüde yer almaktadır.
Bazı bölgesel araştırmalar, türün adaptasyon yeteneğinin yüksek olduğunu ve konukçu bitkileri arasında geçiş yapabildiğini göstermektedir, bu da popülasyonlarının istikrarlı kalmasına yardımcı olmaktadır.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Değişimi: Ormanlık alanların tahribatı, yoğun tarım uygulamaları, kentsel gelişim ve orman açıklıklarının azalması, uygun habitatlarını tehdit edebilir. Özellikle açık, güneşli ve buğdaygillerin yoğun olduğu alanların kaybı olumsuz etki yaratabilir.
İklim Değişikliği: İklim değişikliğinin, özellikle sıcak ve kurak dönemlerin artmasıyla kelebeğin fenolojisinde (yaşam döngüsü zamanlaması) değişikliklere neden olduğu gözlemlenmiştir. Dişilerin yumurta bırakmayı yaz sonuna erteleme gibi davranışsal adaptasyonlar göstermesi, türün değişen koşullara uyum sağlama çabalarını ortaya koymaktadır.

Brintesia circe geniş bir dağılıma sahip ve mevcut durumda küresel ölçekte ciddi bir tehdit altında değil. Ancak, orman ekosistemlerinin ve otlakların sürdürülebilir yönetimi, bu türün yerel popülasyonlarının devamlılığı için önemlidir. Özellikle orman içindeki açıklıkların ve kenar alanların korunması, türün habitat gereksinimleri açısından kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

Wikipedia - Brintesia circe
Butterfly Conservation Armenia - Brintesia circe
Learn Butterflies - Great Banded Grayling
Butterflies of Croatia - Brintesia circe
Corfu Butterfly Conservation - Great Banded Grayling
ResearchGate - Aestivation as a response to climate change: the Great Banded Grayling Brintesia circe in Central Europe
Lepidoptera Mundi - Brintesia circe (Fabricius, 1775)
Insecta.pro - Brintesia circe — Great Banded Grayling
Catalogue of the Lepidoptera of Belgium - Brintesia circe