Agaricales

Agaricales, halk arasında “şapkalı mantarlar” olarak bilinen, mantar dünyasının en geniş ve en tanınan takımlarından biridir. Bu takım, klasik anlamdaki şapka–sap yapısına sahip yüzlerce aile ve binlerce tür içerir. Doğadaki en yaygın mantar formu olan lamelli mantarların büyük bir kısmı Agaricales içerisinde yer alır.

Bu takımdaki mantarlar hem saprofit hem mikorizal hem de odun çürüten türleri içerir; dolayısıyla ekolojik olarak çok çeşitli roller üstlenirler. Orman ekosistemlerinde organik madde döngüsünün temel taşıdırlar. Bazı türler yenilebilir ve ekonomik öneme sahiptir; bazıları ise amatoksin gibi ölümcül toksinler barındıran tehlikeli türler arasındadır.

TAKSONOMİ (TAM SINIFLANDIRMA)

Âlem: Fungi

Bölüm (Filum): Basidiomycota

Alt Bölüm: Agaricomycotina

Sınıf: Agaricomycetes

Alt Sınıf: Agaricomycetidae

Takım: Agaricales

Agaricales, güncel moleküler çalışmalara göre yüzlerce cins ve çok sayıda aile içerir. En bilinen ailelerden bazıları:

Amanitaceae

Agaricaceae

Cortinariaceae

Strophariaceae

Tricholomataceae (modern sınıflamada bölünmüş bir aile)

Hygrophoraceae

Inocybaceae

Bolbitiaceae

Psathyrellaceae

Mycenaceae

Omphalotaceae

Pleurotaceae

Marasmiaceae

Takımın tip ailesi: Agaricaceae

Tip cinsi: Agaricus

Tip tür: Agaricus campestris (çayır mantarı)

Agaricales, filogenetik olarak çok geniş bir yelpazeye sahip olduğu için modern sınıflandırmalar hâlâ güncellenmektedir. Geleneksel olarak lamelli mantarları kapsasa da günümüz genetik çalışmalarında bazı lamelli olmayan türlerin de bu takıma dahil edildiği görülmektedir.

ZEHİR DURUMU

Agaricales, mantar dünyasının hem en lezzetli hem de en ölümcül üyelerini kapsayan bir takımdır.

Zehirli türler arasında amatoksin üreten Amanita phalloides (ölüm şapkası), galerina türleri ve bazı küçük kahverengi mantarlar önemli yer tutar.

Aynı zamanda psikoaktif bileşen içeren Psilocybe türleri de bu takımda bulunur.

Bunun yanında Agaricus bisporus (kültür mantarı), Pleurotus ostreatus (istiridye mantarı), Lentinula edodes (shiitake, Agaricales’e yakın bir takımda olsa da tarihsel olarak bu gruba dahil edilirdi) gibi ticari açıdan değerli birçok yenilebilir tür bulunur.

Bu nedenle Agaricales, toksikoloji ve gıda mikolojisinin kesiştiği en kritik takımdır.

NESİLLER VE ÜREME BİLGİSİ

Agaricales üyeleri bazidiyomiset üreme döngüsüne sahiptir.

Toprak, odun veya organik çürüntü içerisinde yaşayan miselyal ağlar zamanla genişler ve uygun koşullarda meyve gövdeleri (şapka + sap) oluşturur.

Meyve gövdelerinin altındaki lameller üzerinde bulunan bazidyumlar spor üretir. Sporlar çoğunlukla rüzgârla çevreye yayılır.

Çoğu tür bir yılda yalnızca kısa bir süre meyve verir; ancak miselyal yaşam toprak altında yıllarca devam edebilir.

Ekolojik rollerine bağlı olarak nesillerinin devamı çevresel koşullara duyarlıdır. Orman tahribatı, iklim değişikliği, toprak asitlenmesi gibi faktörler bazı türlerde popülasyon düşüşüne yol açmaktadır. Yine de takım genel olarak çok geniş bir coğrafyada yaygındır ve küresel çeşitliliği yüksek seviyededir.

TARİHİ VE EFSANEVİ HİKÂYE

Agaricales mantarlarının insanlar üzerindeki kültürel etkisi çok eskilere dayanır.

Antik Yunan ve Roma’da bazı türler kutsal veya tıbbi kabul edilirken, bazıları ölümle ilişkilendirilmiştir.

Orta Çağ Avrupa’sında şapkalı mantarlar hem büyücülük hem halk tıbbı hem de zehircilik hikâyelerine konu olmuştur. Mantar halkalarının (“peri çemberleri”) doğaüstü varlıkların dans ettiği yerler olduğuna inanılırdı; bu halkaların çoğu Agaricales üyelerinin halka şeklinde miselyum yayılımından kaynaklanır.

Psikoaktif Psilocybe türleri ise Amerika yerlileri ve Mesoamerikan kültürlerde binlerce yıldır ritüel amaçlı kullanılmıştır.

KAYNAKLAR

— Kirk et al., Dictionary of the Fungi

— Mycobank

— Index Fungorum

— Hibbett et al., modern filogenetik çalışmalar

— Breitenbach & Kränzlin, Fungi of Switzerland

— European Mycological Society yayınları

https://en.wikipedia.org/wiki/Agaricales#/media/File:Agaricus_campestris.jpg