İşte korkulan bir canlı hakkındaki gerçekler
Çoğu insan elektrikli yılan balığı hakkında pek fazla bilgi sahibi değildir. Bunun sebebi sadece bir bölgede yaşadığından ve esaret altında evlerimizi hobi amacıyla süsleyemediğinden olmalı. Ancak bu balığı dünyada meşhur eden özelliği, elektrik üretiyor olması. Türü tehlikede olmamakla birlikte, elektrikli yılan balığı sadece dünyanın küçük bir bölgesinde yaşar ve esaret altında yaşatmak oldukça zordur. Bu yüzden çoğu insanın hiç görmemesi, birçoğunun da sadece belgesellerde izlemesi ile biliniyor olması gayet normaldir. Onlar hakkında bazı yaygın bilgiler vardır, ama bunların çoğu asılsızdır. İşte bazı gerçekler:
Elektrikli yılan balığı hakkında bilmeniz gereken aslında yılan balığı olmamasıdır. Bir yılan balığı gibi uzun bir gövdeye sahip olmasına rağmen, aslında elektrikli yılan balığı (Electrophorus electricu) bir bıçak balığı türüdür.
Kafanızı karıştırmak iyidir aslında; bilim adamları yıllardır elektrikli yılan balığı ile ilgili araştırmalar yapmaktadır. İlk kez 1766 yılında Linnaeus tarafından tanımlanmış ve o zamandan günümüze birkaç kez yeniden revizyon geçirmiştir. Şu anda, elektrikli yılan balığı cinsindeki tek türdür. Sadece Güney Amerika'daki Amazon Nehri ve Orinoco Nehri'ni çevreleyen çamurlu, sığ sularda bulunur.
Elektrikli yılan balıklarının uzunluğu 2 metreye kadar uzayabilen silindirik gövdelere sahiptir. Bir yetişkin 20 kilogram ağırlığına ulaşabilir, erkekler dişilere göre çok daha küçüktür. Mor, gri, mavi, siyah ve beyaz dahil olmak üzere çeşitli renklerde olabilirler. Balıklarda ölçeklendirme ve görme yeteneği zayıftır, ancak işitme duyusu harikadır. İç kulak, yüzme kesesine, işitme kapasitesini arttıran omurlardan türetilen küçük kemiklere kadar bağlanır.
Balıklar solungaçlara sahip olmalarına rağmen hava solurlar. Elektrikli bir yılan balığı yüzeye çıkmak ve yaklaşık on dakikada bir nefes almak zorundadır.
Elektrikli yılan balıkları yalnız yaratıklardır. Bahar sonu gibi çiftleşir. Dişi yumurtalarını, erkek tükürüğünden inşa ettiği bir keseye bırakır.
Juvenil balıklar, yengeçler ve karides de dahil olmak üzere küçük omurgasızlar ile beslenir. Yetişkinler, diğer balıkları, küçük memelileri, kuşları ve amfibileri yiyen etoburlardır. Elektrik deşarjlarını hem avı sersemletmek hem de savunma aracı olarak kullanırlar.
Vahşi doğada, elektrikli yılan balığı yaklaşık 15 yıl yaşar. Esaret altında 22 yıl yaşayabilirler (en uygun şartlar oluşturulursa).
Elektrikli bir yılan balığı, karnında elektrik üreten üç organa sahiptir. Bir yılan balığının vücudu düşük, yüksek voltaj vermesine; elektro konumlandırma için elektrik kullanmasına izin verebilecek şekilde yaratılmıştır. Başka bir deyişle, bir yılan balığının sadece %20'si hayati organlarına ayrılmıştır.
Ana organ ve av organı, hepsi bir anda deşarj olan, küçük piller gibi davranan elektrositler veya elektroplaklar adı verilen yaklaşık 5000 ila 6000 özel hücreden oluşur. Bir yılan balığı avını hissettiğinde, beyinden gelen sinirsel bir uyarı, elektrositleri işaret ederek iyon kanallarının açmalsına neden olur. Kanallar açık olduğunda, sodyum iyonları akışa geçer, hücrelerin polaritesini tersine çevirir, bir pilin çalıştığı gibi bir elektrik akımı üretir. Her elektrosit sadece 0.15 volt üretir, ancak eski hücreler 1 amper elektrik akımına kadar bir şok üretebilir ve iki milisaniyede 860W verebilirler. Yılan balığının deşarj süresi kullandıkları akıma göre değişebilir, Bu canlılar yaklaşık 25Hz frekanstaki 10 voltta bir sinyal iletebilen kas benzeri hücrelere sahiptirler. Bazen avlanmak için sudan fırladıkları da olur.
Elektrikli yılan balığının şoku, bir sersemletme tabancasından gelen kısa sarsıntı gibidir. Normalde şok bir kişiyi öldüremez. Bununla birlikte yılan balığı, birden fazla şoktan sebep olarak kalp hastalığı olan kişilerde kalp yetmezliğine veya solunum yetmezliğine neden olabilir. Daha sıklıkla, elektrikli yılan balığı şoklarından kaynaklanan ölümler, genelde kalp sorunları ve boğulma ile alakalıdır.
Yılan balığı gövdeleri yalıtıldır. Bu nedenle kendilerine karşı bu şok etkisi oluşturmaz, ancak derilerinde bir yara oluşursa bu şoktan nasiplerini alırlar.
Elektrikli yılan balığı, elektrik çarpan yaklaşık 500 balık türünden sadece biridir. 350 volta kadar elektrik şoku verebilen elektrikli yılan balığı ile ilgili 19 tane yayımlanmış yılan balığı türü vardır. Elektrikli yılan balığı Afrika'da, çoğunlukla -meşhur olmayan- Nil Nehri çevresinde yaşar.
Eski Mısırlılar, artrit ağrısını tedavi etmek için elektrikli yılan balığı şokunu bir ilaç olarak kullandılar. Elektrikli yılan balığı için eski Mısır'da adı "kızgın yılan balığı" olarak tercüme edilir. Bu elektrikli balıklar yetişkin bir insanı sersemletmek için yeterli elektriği sağlar, ancak ölümcül değildir.
Yazı : Ahmet TAŞÇI
Foto : Brian Gratwicke