Thymbra spicata var. spicata

Thymbra spicata var. spicata – Zahter / Dağ Kekiği

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Plantae (Bitkiler)
• Bölüm: Tracheophyta (Damar sistemi olan bitkiler)
• Sınıf: Magnoliopsida (Çiçekli iki çenekliler)
• Takım: Lamiales
• Familya: Lamiaceae (Ballıbabagiller)
• Cins: Thymbra
• Tür: Thymbra spicata
• Varyete: Thymbra spicata var. spicata

Latince Adın Anlamı

• Thymbra: Yunanca "thymbra" kelimesinden gelir, aromatik kokulu bitkiler için kullanılır.
• spicata: “Başak şeklinde” anlamına gelir; çiçeklerin yoğun başak formunda dizilimini ifade eder.
• Tür adı bütün olarak “başak benzeri kokulu bitki” şeklinde yorumlanabilir.

Tanım ve Morfoloji

• Çok yıllık, odunsu tabanlı, yarı çalımsı yapıdadır.
• Boy: Genellikle 20–60 cm
• Gövdeler: Dört köşeli, dallı, yoğun aromatik kokulu
• Yapraklar: Karşılıklı, dar şerit formda, yeşil–gri tonlarında, üst yüzeyi parlak
• Çiçekler:
• Renk: Pembe, mor veya leylak tonları
• Başak tipi salkımlar hâlinde dizili
• Mayıs–Temmuz arasında çiçeklenir
• Tüm bitki güçlü bir kekik/mentol kokusu yayar; ezilince aroması belirginleşir

Habitat ve Yayılım

• Türkiye endemiği değildir, ama Türkiye’deki en yaygın varyetelerden biridir
• Doğal yayılımı:
• Doğu Akdeniz, Levant bölgesi, Anadolu, Ege adaları
• Türkiye’de:
• Güneydoğu Anadolu, Akdeniz, Ege ve İç Anadolu’nun güney yamaçları
• Kireçli, taşlık yamaçlar, makilik alanlar, yol kenarları ve bozkır geçiş bölgelerinde yetişir
• Kuraklığa ve güneşe dayanıklıdır

Ekolojik Rolü

• Nektar veren çiçekleriyle arılar için önemli bir bal kaynağıdır
• Ballıbabagillerin genelinde olduğu gibi polinatörleri (özellikle arılar ve kelebekler) çeker
• Kurak ekosistemlerde yer örtücü ve toprak tutucu görevi görür
• Aromatik bileşenleri sayesinde otçul böceklere ve bazı otçullara karşı korunaklıdır

İnsana Zararlılık Durumu

• Zehirli değildir, aksine tıbbi ve yenilebilir bir türdür
• Nadiren alerjik bünyelerde temasta hafif cilt hassasiyetine neden olabilir (özellikle uçucu yağ distilasyonunda)
• Yoğun kullanımda mide tahrişi yapabilir (kekik gibi)

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Alerjik temas durumunda:
• Temas bölgesi su ve sabunla yıkanmalı
• Gerekirse topikal antihistaminik sürülebilir
• Uçucu yağı konsantre hâlde cilde doğrudan uygulanmamalıdır
• Ağız yoluyla fazla tüketim: Mide yanması veya tahriş olabilir – bol su içilmeli, gerekirse mide koruyucu alınmalıdır

Tıbbi / Endüstriyel / Bilimsel Kullanım

• Uçucu yağlar: Timol, karvakrol (yüksek oranda)
• Antiseptik, antimikrobiyal, antifungal, antioksidan etkileri bilimsel olarak gösterilmiştir
• Kullanım alanları:
• Tıbbi çay (infüzyon) ve bitkisel ilaçlar
• Gıda koruyucusu (antibakteriyel olarak)
• Ağız gargaraları, doğal sabun ve kozmetik ürünleri
• Böcek kovucu (bitki koruma) olarak
• Etnobotanikte soğuk algınlığı, sindirim sorunları, yara iyileştirici olarak bilinir
• Bazı bölgelerde zahter salatası olarak taze tüketilir

İlginç Bilgiler ve Kültürel Notlar

• Anadolu’da “Zahter”, “Dağ Kekiği”, “Yabani Kekik” adlarıyla bilinir
• Güneydoğu’da kahvaltılarda zahter salatası olarak sunulur (zeytinyağ, nar ekşisi ile)
• Ege’de geleneksel olarak kurutulup baharat olarak kullanılır
• Kırsal halk tarafından “hastalığı kovar, mideyi düzeltir” diye tarif edilir
• Halk hekimliğinde hem çay hem yakı şeklinde kullanımı yaygındır

Bilimsel Kaynaklar ve Referanslar

• Başer, K.H.C. & Demirci, B. (2007). Essential oil studies on Turkish Lamiaceae
• Baytop, T. (1999). Türkiye'de Bitkilerle Tedavi
• Uslu, E. et al. (2020). Thymbra spicata'nın antibakteriyel aktivitesi üzerine in vitro çalışma
• Plants of the World Online – Kew Science
• Flora of Turkey – Davis (Vol.7)