Tenthredinoidea Üstfamilyası (Testereli Arılar)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hymenoptera – Zar Kanatlılar
• Alt Takım: Symphyta – Testereli Arılar
• Üstfamilya: Tenthredinoidea

Tanım ve Genel Özellikler

Tenthredinoidea, Hymenoptera takımının Symphyta alt takımının en baskın ve türce zengin üstfamilyasıdır. Bu üstfamilya, larvalarının neredeyse tamamının fitofaj (bitki yiyen) olmasıyla öne çıkar. Ergin dişiler, yumurtalarını bitki dokularına yerleştirmek için testere benzeri tırtıklı bir yumurtlama borusu kullanırlar; bu yapı, adlarını aldıkları "testereli arı" tanımlamasına neden olur.

Bu grubun en ayırt edici özelliklerinden biri, Apocrita alt takımında (gerçek eşekarısı, arılar ve karıncalar) bulunan ince "eşekarısı beli"nin bulunmamasıdır. Bunun yerine, karın, göğüs kısmına geniş bir şekilde bağlıdır. Larvaları, genellikle Lepidoptera (kelebek ve güveler) tırtıllarına benzer, ancak karın bacaklarının sayısı ve yapısı (kanca olmaması) ile farklılık gösterirler.

Tenthredinoidea İçindeki Başlıca Familyalar

Tenthredinoidea üstfamilyası birçok familyayı kapsar, ancak en önemlileri şunlardır:

• Tenthredinidae (Yaygın Testereli Arılar):Tenthredinoidea'nın en büyük familyasıdır ve tüm dünyada en yaygın görülen testereli arı familyasıdır.
• Larvaları, otlardan ağaçlara kadar çok çeşitli bitkilerin yapraklarında beslenir. Bazı türlerin larvaları toplu halde beslenir ve "yaprak arıları" olarak bilinir.
• Yetişkinler genellikle çiçek nektarı veya polenle beslenir, bazıları yırtıcı olabilir.
• Cimbicidae (Kulüp Antenli Testereli Arılar):Genellikle iri yapılı testereli arılardır. En belirgin özellikleri, antenlerinin ucunun "kulüp" şeklinde (kalınlaşmış) olmasıdır.
• Larvaları genellikle ağaç ve çalıların (örn. söğüt, kavak) yapraklarında beslenir.
• Diprionidae (Çam Testereli Arıları):Özellikle iğne yapraklı ağaçlarla (çam, ladin vb.) beslenen türleri içerir.
• Larvaları çoğunlukla koloni halinde yaşar ve ağaçların iğne yapraklarını yiyerek orman zararlısı olabilirler. Erkeklerinin antenleri genellikle taraksı veya tüysüdür. Önemli bir tür olan Neodiprion sertifer (Çam yaprak arısı), Türkiye'de de çam ormanlarında zararlara yol açabilir.
• Argidae:Tek veya çift daldaşlı antenlere sahip türleri içerir. Larvaları çeşitli bitki türlerinde beslenebilir, bazıları önemli tarım zararlısı olabilir.
• Pergidae:Esas olarak Güney Yarımküre'de (Avustralya ve Güney Amerika) bulunur ve genellikle okaliptüs gibi bitkilerle beslenirler.

Morfolojik Özellikler

• Vücut Yapısı: Yetişkinler genellikle orta ila büyük boyutlarda, tıknaz ve silindirik bir vücuda sahiptir. Renkleri türe göre siyah, kahverengi, sarı veya turuncu desenli olabilir.
• Baş: Gözler genellikle iyi gelişmiştir. Antenler filiform (ipliksi) veya Cimbicidae'de olduğu gibi kulüp şeklinde olabilir.
• Toraks (Göğüs): Üç çift bacak ve iki çift zar kanat taşır. Kanat damarlanması taksonomik ayrım için önemlidir.
• Abdomen (Karın): Göğüse geniş bir şekilde bağlıdır; belirgin bir "eşekarısı beli" (petiyol) yoktur.
• Yumurtlama Borusu (Ovipositor): Dişilerin yumurtlama borusu, bitki dokularını kesmek için özelleşmiş, testere benzeri tırtıklı bir yapıya sahiptir.
• Larvalar: Genellikle silindirik, tırtıl benzeri bir görünüme sahiptirler. Gerçek bacakların yanı sıra, çoğu türde altı veya daha fazla çift karın bacağı (yalancı bacaklar) bulunur, ancak Lepidoptera tırtıllarından farklı olarak bu yalancı bacaklarda kancalar yoktur.

Yaşam Döngüsü ve Davranış

Tenthredinoidea üyeleri, tam başkalaşım (holometabolizm) geçirirler:

• Yumurta: Dişi, testereli yumurtlama borusunu kullanarak bitki yaprakları, gövdeleri veya meyveleri üzerine/içine yumurtalarını bırakır.
• Larva: Yumurtadan çıkan larvalar, bitkiyle beslenerek büyürler. Çoğu türün larvası dışarıdan yaprakları kemirirken, bazıları bitki içinde gal (ur) oluşturabilir veya yapraklar arasında galeriler açabilir. Larvalar, yırtıcılardan korunmak için toplu halde yaşayabilir veya savunma mekanizmaları (örneğin salgı bezleri) geliştirebilirler.
• Pupa: Larva, gelişimini tamamladığında toprağa inerek veya bitki üzerinde bir koza örerek pupa evresine geçer. Pupa evresi genellikle kışı geçirmek için kullanılır.
• Ergin: Pupadan çıkan erginler, genellikle bahar veya yaz aylarında ortaya çıkar. Erginler kısa ömürlüdür ve temel görevleri üremektir. Bazı türler çiçek nektarı veya polenle beslenirken, bazıları beslenmez.
• Partenogenez: Bazı Tenthredinoidea türlerinde, döllenmemiş yumurtalardan yavru gelişimi (partenogenez) yaygın olarak görülür.

Ekolojik Rol

Tenthredinoidea üyeleri, ekosistemlerde temel olarak herbivorlar olarak önemli roller üstlenirler:

• Bitki Tüketicileri: Besin zincirinde birincil tüketiciler olarak görev yaparlar. Özellikle ormanlık alanlarda ve doğal çalılıklarda bitki materyalinin döngüsüne katkıda bulunurlar.
• Potansiyel Zararlılar: Tarım ve ormancılıkta, bazı Tenthredinoidea türleri önemli zararlılar haline gelebilir. Özellikle Diprionidae familyasındaki çam testereli arıları, ormanlarda ciddi ekonomik kayıplara yol açabilir. Tenthredinidae familyasındaki bazı türler de meyve ağaçlarında veya süs bitkilerinde zararlı olabilir. Toplu beslenen larvalar, ağaçların tamamen yapraksız kalmasına ve büyüme geriliğine neden olabilir.
• Besin Kaynağı: Larvaları ve erginleri, kuşlar, memeliler, böcekçil böcekler ve parazitoitler (özellikle Ichneumonidae ve Braconidae familyalarından parazitoit eşekarısı türleri) için önemli bir besin kaynağıdır.

Dağılım

Tenthredinoidea üstfamilyası, Antarktika hariç dünya genelindeki tüm karasal habitatlarda yayılış gösterir. Tür çeşitliliği ve bolluğu, özellikle ılıman iklime sahip ormanlık ve bitki örtüsü zengin bölgelerde fazladır.

• Türkiye'deki Varlığı: Türkiye, zengin biyolojik çeşitliliği ve farklı iklim kuşakları sayesinde Tenthredinoidea üyeleri açısından oldukça zengindir. Tenthredinidae, Cimbicidae, Diprionidae ve Argidae familyalarına ait birçok tür ülkemizde yayılış gösterir. Özellikle ormanlarda (çam, ladin, meşe, huş ağacı gibi ağaçlarda) ve çeşitli otsu bitkilerde beslenen testereli arı larvaları yaygın olarak görülebilir. Tarım ve ormancılık açısından zararlı kabul edilen bazı türler de Türkiye faunasında yer almakta ve popülasyonları izlenmektedir.

İnsanlar Üzerindeki Etkileşim ve Tehlikeler

Tenthredinoidea üyeleri, insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmazlar.

• Sokma Yok: Aculeata grubundaki gibi zehirli bir savunma iğneleri yoktur. Yumurtlama boruları sadece bitki dokularını kesmek ve yumurta bırakmak için kullanılır.
• Bitkisel Zararlılar: İnsanlar üzerindeki ana etkileşimleri, tarım ürünlerinde, orman ağaçlarında veya bahçe bitkilerinde neden oldukları ekonomik zararlarla ilgilidir. Larvaların bitki yapraklarını tüketmesi, fotosentezi azaltır, bitki büyümesini engeller ve özellikle genç ağaçlarda veya fidelerde ölüme yol açabilir. Ağır enfeksiyonlarda, ağaçların zayıflamasına ve odun kalitesinin düşmesine neden olabilir.

Tıpta veya Başka Alanlarda Kullanım Bilgisi

Tenthredinoidea'nın doğrudan tıbbi veya ticari bir kullanımı bulunmamaktadır. Ancak, tarım ve bilim alanında dolaylı olarak önemli olabilirler:

• Zararlı Yönetimi Araştırmaları: Potansiyel tarım ve orman zararlıları olmaları nedeniyle, Tenthredinoidea türlerinin biyolojileri, ekolojileri ve popülasyon dinamikleri üzerinde araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalar, entegre zararlı yönetimi (IPM) stratejilerinin geliştirilmesine yardımcı olur.
• Biyolojik Mücadele Potansiyeli: Testereli arı larvalarının doğal düşmanları olan parazitoitler ve yırtıcılar, testereli arı popülasyonlarını kontrol altında tutmada önemli bir rol oynar. Bu doğal düşmanların korunması ve tarım ekosistemlerinde teşvik edilmesi, kimyasal pestisit kullanımını azaltarak sürdürülebilir tarım uygulamalarına destek olabilir.
• Evrimsel Biyoloji: Hymenoptera takımının evrimsel tarihi içinde "ilkel" bir grubu temsil etmeleri nedeniyle, zar kanatlıların evrimi ve farklı yaşam stratejilerinin (fitofajiye geçiş gibi) kökeni hakkında önemli bilgiler sunarlar.

Tenthredinoidea, bitki-böcek etkileşimlerinin karmaşıklığını gösteren önemli bir gruptur ve hem doğal ekosistemlerde hem de insan faaliyetlerinin olduğu alanlarda ekolojik dengede belirli bir role sahiptir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Tenthredinoidea - Wikipedia.
• Symphyta - Wikipedia.
• Goulet, H. (1992). The genera and subgenera of the sawflies of Canada and Alaska: Hymenoptera. Symphyta. Agriculture Canada Publication.
• Blank, S. M., Taeger, A., Liston, A. D., et al. (2012). European sawflies (Hymenoptera: Tenthredinidae): A systematic approach. Journal of Hymenoptera Research 29: 1–25.
• Orman Genel Müdürlüğü (OGM) yayınları ve Türkiye'deki orman zararlıları üzerine akademik makaleler.
• DergiPark – Türkiye Entomoloji Dergisi ve diğer ilgili bilimsel dergilerdeki makaleler.
• Fotoğraf:Richard Bartz