Stenopelmatoidea

Stenopelmatoidea

(Ad kökeni: stenos = dar + pelma = ayak tabanı → “dar ayaklı” anlamında, bazı üyelerin ayak anatomisine atfen)

Tam Taksonomik Sınıflandırma

• Alem (Regnum): Animalia – Hayvanlar
• Şube (Phylum): Arthropoda – Eklem bacaklılar
• Sınıf (Classis): Insecta – Böcekler
• Takım (Ordo): Orthoptera – Düz kanatlılar
• Alt takım (Subordo): Ensifera – Uzun antenli düz kanatlılar
• Üst familya (Superfamilia): Stenopelmatoidea Burmeister, 1838 – Ağır yapılı yer çekirgeleri üstfamilyası

İngilizce Karşılığı ve Türkçesi

• Stenopelmatoidea → Jerusalem crickets and relatives, Giant weta group, Stenopelmatids
• Türkçede önerilen ad: Yeraltı çekirgeleri üstgrubu, Yahudi çekirgeleri ve akrabaları veya Ağır yapılı yer çekirgeleri

İçerdiği Aileler (Güncel sistematikte yer alabilecek olanlar):

Aile (Familia)Türkçe AdıAçıklamaStenopelmatidaeYahudi çekirgeleriABD – Meksika’da yaygın; kanatsız, iri, yeraltında yaşarAnostostomatidaeDev yer çekirgeleriYeni Zelanda’ya özgü “weta”lar burada yer alırGryllacrididae (bazı sınıflamalarda)Sessiz yer çekirgeleriGündüz pasif, gece aktif, sessiz türlerCooloolidae (endemik)Avustralya’ya özgü yer çekirgeleriÇok az bilinen, nadir grup

Genel Tanım ve Morfoloji

Stenopelmatoidea, Ensifera alt takımının en iri, ağır yapılı ve uçamayan üyelerinden bazılarını kapsar. Bu üstfamilyanın üyeleri genellikle yeraltı yaşamına adapte olmuş, kanatsız, yavaş hareket eden ve güçlü çene yapısına sahip türlerdir.

• Boyut: 20–100 mm’ye kadar çıkabilir (özellikle weta türleri)
• Vücut: Tıknaz, ağır yapılı ve yuvarlak-karınlı
• Anten: Uzun ve ipliksi
• Kanatlar: Genellikle yoktur; varsa da işlevsizdir
• Renk: Açık kahverengi, bej, siyahımsı tonlarda
• Ses üretimi: Çoğu tür sessizdir veya ayak sürtmesi gibi alternatif yollarla ses çıkarır
• Dişiler: Uzun ovipozitöre sahiptir veya yumurtayı doğrudan toprağa bırakır

Yaşam Alanı ve Ekoloji

• Habitat: Yarı kurak bölgeler, çöl kenarları, orman tabanı, toprak altı
• Aktivite: Gece aktif (nokturnal), gün boyu toprak altında saklanır
• Beslenme: Omnivor – bitki kökleri, çürümüş organik madde, böcek leşleri, bazen canlı av
• Yayılım:
• Stenopelmatidae: Kuzey Amerika
• Anostostomatidae: Yeni Zelanda ve Güney Afrika
• Cooloolidae: Avustralya
• Türkiye'de doğal tür bulunmaz, ancak bazı benzerlik gösteren Ensifera grupları vardır

Zehirlilik Durumu ve İnsanlara Etkisi

• Zehirli değildir
• Isırabilirler: Güçlü mandibulalarıyla kendilerini savunabilirler
• Isırık acı verici olabilir ama toksik değildir
• Bazı türler kendilerini tehdit altında hissettiklerinde çığlık benzeri ses çıkarabilir

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Isırık sonrası sabunlu suyla yıkama önerilir
• Gerekirse antiseptik uygulanmalı
• Alerji veya enfeksiyon riski düşük ama gözlemlenmelidir
• Panik oluşturacak fiziksel tehdit taşımazlar

Ekosistemdeki Rolü

• Organik madde ayrıştırıcıdırlar – toprak altında çürümüş yaprakları parçalayarak humus oluşumuna katkı sağlar
• Küçük omurgasızları da tüketerek ekosistem içi avcı görevi üstlenir
• Kendileri de yılanlar, kuşlar ve memeliler için besin kaynağıdır
• Weta türleri, Yeni Zelanda ekosisteminde kuşların yokluğu nedeniyle benzersiz işlevlere sahiptir

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Yahudi çekirgeleri ölümcül zehirlidir
2. Gerçek: Toksin üretmezler; sadece güçlü çeneleriyle savunma yaparlar
3. Efsane: Bu türler ağustosböceğiyle akrabadır
4. Gerçek: Hayır, Ensifera’dırlar; ağustosböcekleri Hemiptera’dadır
5. Efsane: Çığlık atan böcek şeytani böcektir
6. Gerçek: Bazı Stenopelmatus türleri ayakla titreşimli ses çıkarır; bu savunma refleksidir
7. Efsane: Çok iri oldukları için tehlikelidirler
8. Gerçek: Tehlikeli değillerdir; genellikle savunmasız ve yavaş hareketlidirler
9. Efsane: Sadece çöl canlısıdır
10. Gerçek: Orman altı, ılıman bölge, hatta dağlık alan türleri vardır

İlginç Bilgiler

• Deinacrida heteracantha (dev weta), 70 gram ağırlığıyla dünyanın en ağır böceği olabilir
• Stenopelmatus fuscus, Amerikan yerel halkları tarafından tedavi edici toprak böceği olarak anılmıştır
• Cooloola türleri, neredeyse kördür ve sadece dokunarak yön bulur
• Weta türleri, soğuk iklimde yaşadıklarından gliserol temelli donma toleransı gösterir
• Pek çok tür sosyal değildir, yalnız yaşar ve çiftleşme sonrası eşini yiyebilir (dişide)

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Gwynne, D.T. (2001). Katydids and Bush-Crickets: Reproductive Behavior and Evolution of the Tettigoniidae
• Weissman, D.B. (2005). The genus Stenopelmatus in North America
• Johns, P.M. (1997). Weta biology and distribution in New Zealand
• Çıplak, B. (2004). Türkiye Ensifera Sistematiği Üzerine Notlar
• Fotoğraf:Calibas