Sesiidae

Harika bir güve familyası daha! Sesiidae, Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler) takımına ait, genellikle orta ila büyük boyutlu, en dikkat çekici özelliklerinden biri olan yaban arıları veya arılara benzeyen görünüşleriyle tanınan bir familyadır. Halk arasında yaygın olarak "Şeffaf Kanatlı Güveler" veya "Cam Kanatlı Güveler" olarak bilinirler. Bu isimler, kanatlarının büyük bir kısmının pullardan arınmış, şeffaf olmasından ve yaban arısı taklitçiliğinden kaynaklanır.

Bu familya, larvalarının odunsu bitkilerin (ağaçlar, çalılar) gövdelerine, dallarına, köklerine veya nadiren otsu bitkilerin saplarına oyuk açarak (içsel olarak) beslenmesiyle karakterize edilir. Bu yaşam tarzları nedeniyle tarım ve ormancılıkta önemli zararlılar arasında yer alırlar. Taksonomik olarak kendi üstfamilyaları olan Sesioidea içinde yer alırlar.

Aşağıda Sesiidae familyası hakkında detaylı bilgileri bulabilirsiniz:

Sesiidae – Şeffaf Kanatlı Güveler / Cam Kanatlı Güveler (Latince: Sesiidae, tip cinsi olan Sesia'dan türemiştir. Sesia kelimesi, Latince "sesia" = balarısı, arı kelimesinden türemiştir, bu da familyanın üyelerinin yaban arısı veya arı taklitçiliğine atıfta bulunur. "-idae" eki, biyolojik sınıflandırmada familya düzeyini belirtir.)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Lepidoptera – Kelebekler ve Güveler
• Alttakım: Ditrysia
• Üstfamilya: Sesioidea (Bu familya kendi üstfamilyasına sahiptir.)
• Familya: Sesiidae Boisduval, 1828

Sesiidae familyası, yaklaşık 150 kadar cins ve 1500'den fazla tanımlanmış türe sahip, oldukça büyük ve yaygın bir familyadır. Genellikle üç ana altfamilyaya ayrılır:

• Tinthiinae Le Cerf, 1917
• Paranthreninae Niculescu, 1964
• Sesiinae Boisduval, 1828 (Familyanın en büyük ve bilinen altfamilyasıdır, Sesia cinsini içerir.)

Morfolojik Özellikler

Sesiidae familyası, yaban arısı veya arı taklitçiliği, şeffaf kanatları ve güçlü uçuşlarıyla tanınır:

• Boyut: Genellikle orta ila büyük boyutlu güvelerdir. Kanat açıklıkları yaklaşık 10 ila 60 mm arasında değişir. Bazı tropikal türler daha büyük olabilir.
• Erginler (İmagolar):Genel Görünüm – Mimikri: Familyanın en dikkat çekici özelliği, yaban arısı veya arı taklitçiliğidir (Batesian Mimikri). Vücut şekilleri, renkleri (siyah, sarı, turuncu, kırmızı bantlar) ve uçuşları bu böcekleri taklit eder, bu da onları avcılardan korur.
• Kanatlar – Şeffaflık: Kanatların büyük bir kısmı (özellikle ön kanatların ortası) pullardan arınmış, şeffaf ve cam benzeri bir görünüme sahiptir. Sadece kanat damarları ve kenarlar pullarla kaplıdır. Bu şeffaflık, onların hızlı ve doğrudan uçuşlarına olanak tanır.
• Vücut: Vücutları genellikle silindirik ve arı veya yaban arısı gibi incedir. Karın bölgesinde parlak sarı, turuncu veya kırmızı renkli bantlar bulunur. Bazı türlerde karın ucunda tüy demeti (anal tuft) bulunur.
• Antenler: Antenler genellikle ince ve çubuk şeklindedir, uçları hafifçe kalınlaşmış veya topuzlu olabilir (tıpkı gündüz kelebeklerinde olduğu gibi, ancak güvelerde bu daha az belirgindir). Erkeklerde bazen kısa kirpiksi (ciliate) olabilir.
• Ağız Parçaları: Gelişmiş, sarmal bir hortum (proboscis) bulunur. Labial palp'ler iyi gelişmiştir.
• Bacaklar: Bacaklar genellikle kısa ve sağlamdır.
• Dinlenme Durumu: Dinlenirken kanatlarını genellikle vücutlarının üzerine dar ve çatılı bir şekilde yatırırlar.
• Larvalar (Tırtıllar):Yaşam Tarzı – İçsel Delicilik (Borer): Larvalar, familya içinde oldukça özelleşmiş bir beslenme alışkanlığına sahiptir: Odunsu bitkilerin (ağaçlar, çalılar) gövdelerinin, dallarının, köklerinin veya nadiren otsu bitkilerin saplarının içine oyuk açarak (tünelleyerek) beslenirler. Beslenmeleri sırasında bitkinin iç kısmını tüketirler ve dışarıdan genellikle sadece bir delik veya bitki özü (reçine, talaş) çıkışı gözlemlenir.
• Konukçu Bitkiler: Çok çeşitli odunsu bitki familyalarından türler üzerinde beslenirler. Özellikle:
• Rosaceae (gülgiller): Elma, armut, kiraz, erik, şeftali, kayısı, badem, böğürtlen gibi meyve ağaçları ve çalılar.
• Salicaceae (söğütgiller): Söğüt, kavak.
• Betulaceae (huşgiller): Huş, kızılağaç.
• Fagaceae (kayıngiller): Meşe, kayın.
• Vitaceae (asmagiller): Üzüm asması.
• Oleaceae (zeytingiller): Zeytin.
• Coniferales (kozalaklılar): Çam, ardıç gibi birçok orman ağacı.
• Nadir olarak da bazı otsu bitkiler (örn. iris).
• Morfoloji: Larvalar genellikle soluk renkli (beyazımsı, krem rengi), silindirik ve genellikle bacaksız veya bacakları çok küçülmüş (apodous) yapıdadır, bu da onların tünel içinde hareket etmelerine yardımcı olur.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Sesiidae türleri, larvalarının konukçu bitkilerini bulabildikleri ormanlar, meyve bahçeleri, fidanlıklar, parklar, bahçeler ve çalılık alanlar gibi çeşitli habitatlarda yayılış gösterirler. Konukçu ağaç ve çalıların yaygınlığına bağlı olarak dünyanın birçok yerinde bulunabilirler.
• Ekolojik Rol:
• Beslenme: Larvalar, konukçu bitkilerin iç odun dokularını veya iletim demetlerini tüketerek bitki otçulları olarak ekosistemde önemli bir rol oynarlar. Bitkinin sağlığını ve gelişimini ciddi şekilde etkileyebilirler.
• Besin Zinciri: Larvaları ve erginleri, parazitoitler (özellikle Braconidae familyasından arılar) ve yırtıcılar (kuşlar, böcekler) için bir besin kaynağıdır. Ancak erginlerin yaban arısı taklitçiliği, onları birçok avcıdan korur.
• Bitki Sağlığı / Zararlı Potansiyeli: Sesiidae familyası, içerdiği birçok tür nedeniyle tarım ve ormancılıkta önemli zararlılar arasında yer alır.
• Önemli Not: Bu familya içerisinde ekonomik açıdan çok önemli zararlı türler bulunmaktadır. Neden oldukları zararlar, bitkide solma, sürgün kuruması, dal kırılması, meyve veriminde düşüş ve hatta genç ağaçların ölümüne kadar gidebilir. Aşağıda bazı önemli zararlı türler ve neden oldukları zararlar belirtilmiştir:
• Synanthedon myopaeformis (Elma Gövde Güvesi / Elma Ağacı Delici Güvesi): Elma, armut, kiraz, erik gibi meyve ağaçlarının gövdelerine ve kalın dallarına zarar verir. Larvalar kabuk altında ve kambiyumda tüneller açar. Ağacın zayıflamasına, kabuk çatlaklarına ve verim kaybına neden olur.
• Synanthedon exitiosa (Şeftali Gövde Güvesi): Özellikle şeftali, erik ve kiraz gibi taş çekirdekli meyve ağaçlarının kök boğazı ve gövde tabanında tüneller açar. Bu, ağacın aniden solmasına ve ölümüne yol açabilir. Kuzey Amerika'da önemli bir zararlıdır.
• Paranthrene tabaniformis (Kavak Gövde Delici Güvesi): Kavak ve söğüt ağaçlarının gövdelerinde ve dallarında beslenir. Zararı, ağaçların gelişimini yavaşlatır, rüzgarda kırılgan hale getirir ve kereste kalitesini düşürür.
• Sesia apiformis (Kavak Kök Delicisi): Kavak ve söğüt ağaçlarının kök boğazı ve köklerinde tüneller açar. Ağacın zayıflamasına ve rüzgarda devrilme riskini artırmasına neden olabilir.
• Chamaesphecia doleriformis (Kuşkonmaz Kök Güvesi): Kuşkonmaz (Asparagus) bitkisinin köklerinde zarar yapar.
• Synanthedon scitula (Meşe Kabuk Güvesi): Meşe, dişbudak, akçaağaç gibi çeşitli ağaç türlerinin kabuk ve odun dokularında beslenir.
• Bu zararlıların mücadelesi, gizli yaşam tarzları nedeniyle zorlu olabilir ve genellikle entegre zararlı yönetimi (IPM) stratejilerini içerir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Ergin Davranışı: Sesiidae üyeleri genellikle gündüzleri aktiftir (diurnal). Hızlı ve doğrudan uçuşları vardır. Çiçekleri ziyaret ederek nektarla beslenirler ve bazen güneşli günlerde ağaç gövdelerinde veya yapraklarında dinlenirken görülebilirler. Taklitçilikleri sayesinde yırtıcılardan korunurlar.
• Üreme: Dişi güveler, yumurtalarını larvalarının besleneceği uygun konukçu bitkinin kabuk çatlaklarına, yaralarına veya tomurcuklara tek tek bırakırlar. Yumurtalar genellikle küçük ve ovaldir.
• Yaşam Döngüsü: Holometabol (tam başkalaşım) gösterirler; yumurta, larva (tırtıl), pupa ve ergin evrelerinden oluşur.
• Larvalar: Yumurtadan çıkan genç larvalar, hemen konukçu bitkinin içine (gövde, dal, kök) girerek tüneller açmaya başlarlar. Larval gelişim süresi türe ve çevresel koşullara bağlı olarak bir veya iki yıl sürebilir. Larvalar, beslenirken bitkinin iç dokularını tüketir ve dışarıya talaş veya bitki özü çıkarırlar.
• Pupa: Olgunlaşan larvalar, tünelin sonunda, genellikle bitki özü ve talaşla oluşturdukları gevşek bir koza içinde pupa olurlar. Pupa evresi genellikle kısa sürer.
• Ergin Çıkışı: Erginler pupadan çıkarak çiftleşme ve yumurta bırakma amacıyla kısa bir ömür sürerler. Erginlerin çıkışları genellikle pupa kozalarının tünelin ağzına doğru itilmesiyle gerçekleşir ve bu, zararlının varlığının bir işaretidir. Yıl içinde türüne göre bir nesil verebilirler.

Dağılım

Sesiidae familyası, dünya genelinde kozmopolit bir yayılışa sahiptir. Tropikal bölgelerde tür çeşitliliği oldukça fazladır, ancak ılıman iklimlerde de yaygın olarak bulunurlar.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye, geniş ormanlık alanları, meyve bahçeleri ve çeşitli bitki örtüsü nedeniyle Sesiidae familyasına ait birçok türe ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye'de özellikle tarım ve ormancılık açısından önemli olan birçok Sesiidae türü kaydedilmiştir.
• Elma Gövde Güvesi (Synanthedon myopaeformis), Kavak Gövde Delici Güvesi (Paranthrene tabaniformis) ve Kavak Kök Delicisi (Sesia apiformis) gibi türler Türkiye'de önemli meyve ve orman zararlıları olarak bilinir ve mücadele stratejileri geliştirilmiştir.
• Türkiye faunasında 60'tan fazla Sesiidae türü bulunmaktadır.

Latince Adının Anlamı

"Sesiidae", familyanın tip cinsi olan Sesia'dan türemiştir. Sesia kelimesi, Latince "sesia" = balarısı, arı kelimesinden türemiştir, bu da familyanın üyelerinin yaban arısı veya arı taklitçiliğine atıfta bulunur. "-idae" eki, biyolojik sınıflandırmada familya düzeyini belirtir.

İlginç Bilgiler

• Mimikri Uzmanları: Sesiidae, yaban arısı ve arı taklitçiliğinin en çarpıcı örneklerinden birini sergiler. Bu taklitçilik, kanatlarının şeffaf olması, vücutlarındaki parlak renkli bantlar ve gündüz uçuş alışkanlıklarıyla pekişir.
• Gizli Yaşam Tarzı: Larvaların bitki içinde gizlice beslenmesi, onları doğal düşmanlardan ve pestisitlerden bir dereceye kadar korur, bu da mücadeleyi zorlaştırır.
• Feromon Tuzağı: Sesiidae türlerinin mücadelesinde, erginleri çekmek için yaban arısı veya arı feromonlarına benzeyen sentetik feromonlar sıklıkla kullanılır. Bu, zararlı popülasyonunu izlemek ve kontrol etmek için etkili bir yöntemdir.
• Kereste ve Meyve Sanayii için Önemi: Bu familyanın bazı üyeleri, odunlu bitkilerin kalitesini düşürerek veya meyve verimini azaltarak kereste ve meyve sanayilerinde büyük ekonomik kayıplara neden olabilir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

• Efsane 1: Yaban arısı veya arı gibi görünen tüm böcekler sokucudur.
• Gerçek: Sesiidae üyeleri, görünüş olarak sokucu olsalar da, aslında zararsız güvelerdir ve insanları sokmazlar. Bu, yırtıcılardan korunmak için kullandıkları bir taktik taklittir.
• Efsale 2: Ağaçlardaki delikler her zaman kuşlar veya büyük böcekler tarafından açılır.
• Gerçek: Sesiidae larvaları gibi küçük güve tırtılları da ağaç gövdelerinde ve dallarında tüneller açabilir ve bu tünellerden dışarıya talaş veya öz su çıkışı görülebilir.
• Efsane 3: Tüm güveler geceleri ışığa gelir.
• Gerçek: Sesiidae üyeleri çoğunlukla gündüz aktiftirler ve ışık tuzağına nadiren gelirler.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Bartsch, D., & Špatenka, G. (2018). Revision of the clearwing moths genus Bembecia Hübner, [1819] (Lepidoptera: Sesiidae) in the Western Palearctic Region. Zootaxa, 4443(1), 1-105. (Batı Palearktik türler üzerine kapsamlı revizyon.)
• Nieukerken, E. J. van, et al. (2011). Order Lepidoptera Linnaeus, 1758. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness. Zootaxa, 3148, 212-221. (Güncel sınıflandırma bilgileri.)
• Pühringer, F., & Kallies, A. (2004). Provisional check list of the Sesiidae of the world (Lepidoptera: Ditrysia). Journal of the Lepidopterists' Society, 58(2), 58-75. (Dünya türlerinin kontrol listesi.)
• Sütçü, A., Yüksel, S., Doğanlar, M., & Özgen, İ. (2007). Distribution of clearwing moths (Lepidoptera: Sesiidae) and their host plants in Çukurova, Turkey. Turkish Journal of Zoology, 31(2), 173-178. (Türkiye'deki dağılım ve konukçu bitkileri üzerine araştırma.)
• Seven, S. (2007). Türkiye Sesiidae familyası (Lepidoptera) türleri, yayılışları ve konukçu bitkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11(2), 209-221. (Türkiye'deki türlerin detaylı listesi.)
• Ellis, W. N. (2001-2025). Plant Parasites of Europe. (Türlerin konukçu bitkileri, beslenme alışkanlıkları ve hasarları üzerine geniş veri tabanı.)
• Fauna Europaea – Sesiidae. (Avrupa'daki türlerin dağılımı ve taksonomisi.)
• GBIF.org – Sesiidae family records. (Böcek taksonları hakkında geniş veri tabanı.)
• Wikipedia – Sesiidae, Synanthedon myopaeformis, Paranthrene tabaniformis. (Bilimsel bilgiler için genel referans ve çapraz kontrol.)
• Türkiye Orman Bakanlığı Yayınları. (Orman zararlıları ve mücadele yöntemleri hakkında bilgi.)