Pristis pristis

Pristis pristis, Testere Balıkları Takımı (Pristiformes) içinde, Pristidae familyasına ait, küresel olarak Kritik Tehlike Altında (Critically Endangered - CR) sınıflandırılan devasa bir vatoz türüdür. Halk arasında Büyük Dişli Testere Balığı veya Adi Testere Balığı olarak bilinir. Bu tür, özellikle hayat döngüsünün önemli bir bölümünü tatlı su nehir sistemlerinde geçirmesiyle diğer testere balıklarından ayrılır. Tüm testere balıkları gibi, Akdeniz'de bölgesel olarak soyu tükenmiş (Regionally Extinct - RE) kabul edilmektedir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Büyük Dişli Testere Balığı, tarihsel olarak dünyanın tropikal ve subtropikal sularında, özellikle Batı Atlantik, Hint ve Pasifik Okyanuslarının kıyı ve nehir ağızlarında en yaygın bulunan testere balığıydı. Bu tür, amfidrom yaşam döngüsüne sahip, yani tuzlu ve tatlı su arasında göç eden nadir kıkırdaklı balıklardan biridir. Akdeniz'deki varlığı, Süveyş Kanalı yoluyla göç eden nadir bireylere dayanır, ancak modern zamanlarda popülasyonu bulunmamaktadır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order): Pristiformes (Testere Balıkları Takımı)
• Aile (Family):: Pristidae
• Cins (Genus): Pristis
• Tür (Species):: Pristis pristis (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Testere balıkları arasında en büyüklerden biri olup, 6 ila 7.5 metre uzunluğa ulaşabilir.
• Testere (Rostrum) (Ayırt Edici Özellik): Uzun, yassı, kemiksi testeresi mevcuttur. Küçük Dişli Testere Balığı (P. pectinata)'ndan farklı olarak, bu türün testeresinde daha az sayıda (tipik olarak 14 ila 24 çift) ve daha kalın, geniş tabanlı diş bulunur. Bu dişler, testerenin ön ve arka kısımlarına doğru daha büyük olabilir.
• Vücut Şekli: Vücudun ön kısmı geniş ve basık, kuyruk kısmı ise daha kaslıdır. Diğer tüm vatozlar gibi solungaç yarıkları vücudun alt yüzeyinde yer alır.
• Yüzgeçler: İki adet belirgin ve büyük sırt yüzgecine sahiptir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat Tercihi (En Önemli Özellik): Yaşam döngüsünün erken evrelerinde ve üreme dönemlerinde nehirlerin iç kısımlarına kadar giren, tatlı suya olan bağımlılığı yüksek bir türdür. Bu, onu barajlar ve nehir kirliliği gibi tatlı su tehditlerine karşı özellikle hassas yapar.
• Davranış: Bentik (dipte yaşayan) ve bentopelajik (su sütununda yüzen) bir türdür. Testeresini kullanarak avları sersemletir, öldürür veya avlanma alanını tarar.
• Diyet: Diyeti; nehir ve haliç bölgelerinde bulunan küçük kemikli balıklar ve kabuklulardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Çok yavaş bir büyüme ve üreme döngüsüne sahiptirler; bu da popülasyonlarının toparlanma hızını çok düşürür.

4. Koruma Durumu ve Akdeniz'deki Durumu

• Küresel Koruma Durumu: Tüm testere balığı türleri gibi, Pristis pristis de IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) olarak sınıflandırılmıştır.
• Tehditler: Birincil tehdit, testeresinin balıkçılık ağlarına (özellikle trol ve gırgır ağlarına) takılması sonucu meydana gelen yüksek orandaki yan av (bycatch) ölümleridir. Diğer kritik tehditler ise nehirler üzerine inşa edilen barajların göç yollarını ve üreme alanlarını kesmesi, ayrıca haliç ve nehir habitatlarının kirlenmesi ve tahrip edilmesidir.
• Akdeniz Durumu: Testere balıklarının Akdeniz'deki varlığı tarihsel kayıtlarla sınırlıdır. Yoğun kıyısal avcılık ve habitat tahribatı nedeniyle Türkiye suları da dahil olmak üzere tüm Akdeniz'de bölgesel olarak soyu tükenmiştir (RE).

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Seitz, J., Poulakis, G., & L. D. (2013). The decline and current status of the smalltooth sawfish, Pristis pectinata, in the Gulf of Mexico. Aquatic Conservation.
• Carlson, J., Charvet, P., Diedrich, A., & W. T. (2022). Pristis pristis. The IUCN Red List of Threatened Species 2022.
• Not: Büyük Dişli Testere Balığının neslinin tükenme riski, nehir ve deniz ekosistemleri arasındaki kritik bağlantının önemini vurgulamaktadır. Bu görkemli hayvanın korunması, sadece deniz değil, aynı zamanda tatlı su biyoçeşitliliğinin de korunmasına bağlıdır.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/95214734