Pristiformes

Pristiformes, kıkırdaklı balıklar sınıfı (Chondrichthyes) içinde, vatozların (Batoidea) bir üst takımıdır. Bu takım, benzersiz vücut yapıları ve özellikle uzun, yassı, dişlerle kaplı testere (rostrum) olarak bilinen organlarıyla tanınan Testere Balıklarını içerir. Görünüşleri vatozlar ve köpekbalıkları arasında bir geçiş formu sergiler.

1. Genel Bakış ve Taksonomik Konum

Pristiformes takımı, günümüzde yalnızca Pristidae (Testere Balıkları Ailesi) familyasını içerir ve bu familyadaki tüm türler, yoğun av baskısı ve habitat kaybı nedeniyle küresel olarak Kritik Tehlike Altında (Critically Endangered - CR) sınıflandırılmıştır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Üst Takım (Superorder): Batoidea (Vatozlar)
• Takım (Order): Pristiformes (Testere Balıkları Takımı)
• Tek Aile: Pristidae

Dağılım ve Akdeniz'deki Durumu: Testere balıkları tarihsel olarak dünyanın tropikal ve subtropikal sularının kıyı bölgelerinde, nehir ağızlarında ve nehirlerde yaygın olarak bulunuyordu. Ancak, tüm türler yaşam alanlarının çoğunda yok olmuştur. Akdeniz'de ise bu takıma ait türlerin (örneğin Pristis pectinata) soyu tamamen tükenmiş ve Bölgesel Olarak Tükenmiş (Regionally Extinct - RE) olarak kabul edilmektedir. Türkiye sularında da artık bulunmamaktadır.

2. Ayırt Edici Özellikler ve Morfoloji

Pristiformes takımını tanımlayan en temel özellikler şunlardır:

• Testere (Rostrum) (En Önemli Özellik): Başın ön kısmından uzayan, kemikten yapılmış, uzun ve yassı bir uzantıdır. Bu testerenin her iki kenarı, bir testerenin dişlerini andıran, keskin ve düzenli aralıklarla dizilmiş diş benzeri dermal dentiküllerle kaplıdır. Bu testere, beslenmede ve savunmada kullanılır.
• Vücut Yapısı: Vücut diski tipik vatozlar kadar geniş değildir. Vücudun ön kısmı ve kuyruk yüzgeci köpekbalıklarını andırırken, solungaç yarıkları vatozlarda olduğu gibi başın altında (ventralde) bulunur.
• Yüzgeçler: İki adet belirgin ve büyük sırt yüzgecine sahiptirler.
• Boyut: Dünyanın en büyük kıkırdaklı balıkları arasındadırlar; bazı türleri 7.5 metreden daha uzunluğa ulaşabilir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat Tercihi: Bu takımın türleri, genellikle sığ ve bulanık kıyı sularını, nehir ağızlarını (estuarin) ve bazı türler yaşamlarının büyük bir bölümünü geçirmek veya üremek için tatlı su nehirlerini tercih eder (örihalin türlerdir).
• Beslenme ve Avcılık: Testere balıkları aktif yırtıcılardır. Testereyi balık sürüleri arasına hızlıca sallayarak avlarını sersemletir veya yaralar. Testere aynı zamanda kumun içine gömülmüş omurgasız avları bulmak için de kullanılır.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğururlar (ovovivipar). Yavrular, testereleri annelerine veya diğer yavru testere balıklarına zarar vermemek için yumuşak bir zarla kaplı olarak doğar.
• Yaşam Döngüsü: Çok yavaş büyürler, geç olgunlaşırlar ve düşük döl sayısına sahiptirler. Bu yavaş yaşam öyküsü, onları av baskısına karşı son derece hassas kılar.

4. Koruma Durumu ve Akdeniz'deki Durumu

• Küresel Koruma Durumu: Pristiformes takımındaki tüm türler IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (CR) sınıfındadır. Bu durum, onları dünyanın en tehlike altındaki deniz canlıları gruplarından biri yapar.
• Tehditler (Yüksek Hassasiyet): Testere balıkları için bir numaralı tehdit, kendilerini diğer balıklardan ayıran uzun testere organlarıdır. Bu yapı, balıkçı ağlarına (özellikle solungaç ağları ve trol ağları) kaçınılmaz olarak takılmalarına ve yan av (bycatch) olarak ölmelerine neden olur. Kıyısal ve nehir habitatlarının kirlenmesi ve tahrip edilmesi de popülasyonları ciddi şekilde etkilemiştir.
• Akdeniz Durumu: Akdeniz'de geçmişte kayıt altına alınmış olmalarına rağmen, yoğun kıyısal balıkçılık ve habitat tahribatı nedeniyle takımın hiçbir üyesi Akdeniz ekosisteminde hayatta kalamamış ve bölgesel olarak soyu tükenmiştir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Stevens, J. D., P. R. Last, & W. T. White. (2005). Sawfishes (Pristidae) in the Indo-West Pacific. ICES Journal of Marine Science.
• Carlson, J., Charvet, P., Diedrich, A., & W. T. (2022). The IUCN Red List of Threatened Species - Pristiformes.
• Not: Testere balıkları, Akdeniz'den yok oluşu, ekosistem sağlığı ve sürdürülebilir balıkçılık yönetimi açısından trajik bir örnektir. Küresel koruma çabalarına rağmen, hayatta kalan popülasyonlar için mücadele devam etmektedir.
• Fotoğraf: https://en.wikipedia.org/wiki/Sawfish#/media/File:Sawfish_Pristis_zijsron_Genova_Aquarium.jpg