Pristis pectinata

Pristis pectinata, Vatozlar (Rajiformes) takımının bir kolu olan Pristiformes takımına ve Pristidae familyasına (Testere Balıkları) ait, dünyanın en büyük ve en çok tehlike altındaki kıkırdaklı balık türlerinden biridir. Halk arasında Küçük Dişli Testere Balığı veya Testereli Vatoz olarak bilinir. Bu tür, vücudunun ön kısmındaki uzun, dişli rostrum (testere) ile eşsizdir. Türkiye ve tüm Akdeniz sularında bölgesel olarak soyu tükenmiş (Regionally Extinct - RE) kabul edilmektedir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Küçük Dişli Testere Balığı, tarihsel olarak dünyanın tropikal ve subtropikal sularının kıyı ve nehir ağızlarında geniş bir dağılıma sahipti. Akdeniz'e girişi ya Cebelitarık Boğazı'ndan ya da Kızıldeniz'den Süveyş Kanalı yoluyla (Lesepsiyen göç) gerçekleşmiş, ancak artık Akdeniz'in hiçbir yerinde kalıcı popülasyonu bulunmamaktadır. Akdeniz'de en son doğrulanan gözlemler 20. yüzyılın ortalarına dayanır. Bu tür, bilimsel olarak vatozlara (raya) ait olmasına rağmen, vücut şekli nedeniyle sıklıkla köpekbalıklarıyla karıştırılır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order): Pristiformes (Testere Balıkları Takımı)
• Aile (Family):: Pristidae
• Cins (Genus): Pristis
• Tür (Species):: Pristis pectinata (Latham, 1794)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Çok büyük bir balıktır. Maksimum uzunluğu 7.5 metreye kadar ulaşabilir.
• Vücut Şekli: Vücudu uzundur ve yassıdır. Kuyruk yüzgeci, köpekbalıklarına benzer şekilde belirgin bir üst loba sahiptir, ancak alt kısmı vatozlar gibi düzleşmiştir.
• Testere (Rostrum) (En Önemli Özellik): Türün en ayırt edici özelliği, kıkırdaktan yapılmış, uzun, yassı, kemiksi uzantı olan rostrumudur (testere). Bu testere, toplam vücut uzunluğunun dörtte birini veya daha fazlasını oluşturur.
• Testere Dişleri (Ayırt Edici Özellik): Rostrumun her iki yanında 24 ila 32 çift arasında, genellikle aynı boyutta olan testere dişi bulunur. Diş sayısı, diğer Pristis türlerinden (örneğin P. pristis) daha fazladır.
• Diğer Özellikler: İki büyük sırt yüzgeci ve başın altında yer alan solungaç yarıkları bulunur (vatozlara ait bir özelliktir).

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Sığ, bulanık, tropikal ve subtropikal kıyı sularını, nehir ağızlarını ve hatta tatlı su nehir sistemlerini tercih eder (örihalindir, yani geniş bir tuzluluk aralığına toleranslıdır). Genellikle dipte yaşayan bentik bir türdür.
• Davranış: Testeresini, kumun altına gömülmüş avları bulmak ve su sütunundaki balık sürülerini aniden sallayarak şaşırtmak veya yaralamak için kullanan aktif bir yırtıcıdır.
• Diyet: Diyeti; küçük balıklar ve kabuklu deniz canlılarından oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Çok yavaş büyür, geç olgunlaşır ve her doğumda az sayıda yavru dünyaya getirir; bu, popülasyonlarının toparlanmasını zorlaştıran en büyük biyolojik kısıtlamadır.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Biyoçeşitlilik kaybının sembollerinden biri olarak kabul edilir. IUCN tarafından küresel olarak "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz Bölgesi'nde ise "Bölgesel Olarak Tükenmiş" (Regionally Extinct - RE) olarak ilan edilmiştir.
• Tehditler (En Önemli Neden): En büyük tehdit, benzersiz testere şeklindeki rostrumunun balıkçı ağlarına (özellikle trol ve solungaç ağlarına) kolayca takılmasıdır. Bu, türün ticari balıkçılıkta yüksek oranda yan av (bycatch) olmasına yol açmış ve aşırı avlanma baskısı nedeniyle popülasyonlarını yok etmiştir. Kıyısal ve nehir habitatlarının tahribatı da önemli bir tehdittir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Carlson, J., Charvet, P., Diedrich, A., & W. T. (2022). Pristis pectinata. The IUCN Red List of Threatened Species 2022.
• Not: Küçük Dişli Testere Balığının Akdeniz'den yok oluşu, denizel habitatların korunmasının ve balıkçılık yönetiminin önemini acı bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu türün Türkiye sularında yeniden görülmesi olası değildir, ancak küresel koruma çalışmaları hayati önem taşımaktadır.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/93275710