Nannospalax xanthodon

Nannospalax xanthodon, Türkiye'deki kör fareler arasında en geniş yayılıma sahip ve genetik olarak en karmaşık tür komplekslerinden birini temsil eder. Tamamen yer altında yaşama adapte olmuş bir kemirgendir.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)SpalacidaeKör Fareler (Köstebek Fareleri)Cins (Genus)NannospalaxEski dünya kör fareleri.Tür (Species)N. xanthodonGenellikle Anadolu Kör Faresi veya eski adıyla Nehring Kör Faresi olarak bilinir.Tanımlayan(Nordmann, 1840)Latince Anlamı/EtimolojiNannospalax (Küçük Spalax); xanthodon ise "sarı dişli" anlamına gelir. Bu, bu türün ve yakın akrabalarının karakteristik özelliklerinden biri olan sarımsı kesici dişlerine atıfta bulunur.Türkçe AdıAnadolu Kör Faresi, Nehring Kör Faresi

II. Morfolojik ve Ekolojik Özellikler

• Fiziksel Özellikler: Orta büyüklükte bir kör faredir. Vücut uzunluğu 143-248 mm arasında değişir ve ağırlığı 130 ila 522 gram arasındadır. Erkekler genellikle dişilerden daha büyüktür (cinsel dimorfizm). Gözleri körelmiş ve deri altında kalmıştır, bu da türün ismindeki "kör" ifadesini açıklar. Güçlü kesici dişlerini ve başını kullanarak tünel kazar.
• Karyotipik Çeşitlilik: Bu tür, taksonomisinin belirsiz olmasının ana nedeni olan yüksek kromozomal çeşitliliği ile ünlüdür. N. xanthodon kompleksi içinde, diploid kromozom sayısı (2n) 36 ile 60 arasında değişen 28'den fazla farklı kromozom ırkı (sitotip) rapor edilmiştir. Bu, evrimsel süreçte kromozomal farklılaşmanın bir örneğidir.
• Habitat ve Dağılım: Türkiye'nin büyük bir bölümü (Anadolu), Ermenistan, Gürcistan, Yunanistan ve İran'da bulunur. Kuru step, yarı çöl ve 3.000 metreye kadar çıkan dağ çayırları gibi habitatları tercih eder. Yoğun sürülmüş tarlalardan, ormanlardan ve kayalık alanlardan kaçınır.
• Beslenme ve Tünel Sistemi: Tamamen otçuldur. Başlıca besinleri yeraltı bitki kısımlarıdır; özellikle soğanlar, kökler ve yumrular. Kazdığı tünel sistemleri, yuva odaları, tuvaletler ve 10 kg'a kadar yiyecek depolayabildiği besin depoları içerir. Beslenme tünelleri 5-40 cm, daha derin geçitler ise 80-150 cm derinliğindedir.
• Üreme: Yılda bir kez ürerler. Gebelik süresi yaklaşık 26 gündür. Dişiler genellikle 1 ila 6 (çoğunlukla 2-3) yavru doğurur.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

Nannospalax xanthodon geniş dağılım alanı nedeniyle IUCN Kırmızı Listesi'nde genellikle Asgari Endişe (Least Concern - LC) olarak sınıflandırılmıştır. Ancak, türün içindeki çok sayıdaki kromozom ırkının (sitotiplerin) her biri dar bir alana özgü olduğu için, bireysel ırklar yerel olarak tehdit altında olabilir veya Yetersiz Veri (Data Deficient - DD) olarak kabul edilebilir.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Mitolojik/Biyomedikal Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ: Köstebek faresi tarlayı mahveden zararlı bir kemirgendir.
• Gerçeklik: Köstebek fareleri (N. xanthodon), tarım ürünlerinin köklerini yiyerek ve tünel sistemleri oluşturarak mahsule zarar verebilir ve bu nedenle çiftçiler tarafından zararlı olarak görülür. Ancak ekolojik açıdan, kazdıkları tüneller toprağın havalanmasına (aerasyon) ve suyun toprağa nüfuz etmesine (infiltrasyon) yardımcı olur. Bu yönüyle, ekosistem sağlığına olumlu katkıları da vardır.
• DOĞRU BİLİNEN ve BİLİMSEL OLARAK KANITLANAN MİT: Anadolu Kör Faresi'nin olağanüstü uzun ömürlü ve kansere dayanıklı olduğu.
• Gerçeklik: Evet. Nannospalax xanthodon ve onun yakın akrabaları, geleneksel memeli yaşam süresi tahminlerine meydan okurcasına 20 yılı aşan yaşam sürelerine sahiptirler. Yeraltı yaşamına adaptasyonları, onları hipoksiye (oksijen azlığına) toleranslı ve tümör baskılayıcı mekanizmalar geliştirmeye itmiştir. Bu canlılar, kanser direnci ve yaşlanma karşıtı DNA yapısı gibi benzersiz özelliklere sahip olmaları nedeniyle, insan sağlığı ve biyomedikal araştırmalar için değerli bir model organizma haline gelmiştir.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

1. IUCN Red List & Wikipedia: Türün genel korunma statüsü (LC) ve eş anlamlıları (N. nehringi gibi).
2. Plazi TreatmentBank & Bitlis Eren Üniversitesi: Habitat, beslenme (özellikle Geranium tuberosum), üreme döngüsü ve vücut ölçüleri gibi ayrıntılı biyolojik veriler.
3. TÜBİTAK Academic Journals & BioOne (Arslan et al., Sözen et al.): Türkiye'deki kör farelerin taksonomik karmaşıklığı, kromozom ırklarının (sitotiplerin) varlığı ve 2n=36−60 arasındaki kromozom sayısı çeşitliliği bilgisi.
4. PubMed Central (PMC): N. xanthodon'un kanser direnci, hipoksi toleransı ve benzersiz DNA yapısal özellikleri (uzun ömürle ilişkili B-formdan A- ve Z-formlara geçiş) konusundaki rolü.
5. https://journals.tubitak.gov.tr/cgi/viewcontent.cgi?article=3232&context=zoology