Nannospalax cilicicus

Nannospalax cilicicus adlandırması, Türkiye'nin güneyindeki Kilikya (Çukurova, Adana, Mersin) bölgesindeki kör fare popülasyonlarının coğrafi kökenine işaret eden bir terimdir. Güncel taksonomide bu isim, geçerli bir tür adı olarak değil, genellikle Nannospalax cinsinin aşırı derecede değişken olan kromozom ırklarından (sitotiplerinden) biri olarak ele alınmaktadır.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme Karmaşası

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)SpalacidaeKör Fareler (Köstebek Fareleri)Cins (Genus)NannospalaxEski dünya kör fareleri.Tür (Species)N. ehrenbergi veya N. xanthodon kompleksi içinde değerlendirilir.Kilikya Bölgesi'ndeki (Adana, Mersin) popülasyonlar genellikle N. ehrenbergi'nin veya N. xanthodon'un farklı sitotipleri olarak sınıflandırılmıştır.Latince Anlamı/Etimolojicilicicus adı, türün tipik olarak Kilikya (Çukurova, Güney Türkiye) bölgesinde bulunduğunu gösterir.Türkçe AdıKilikya Kör Faresi (Kromozom Formu), Kör Fare

II. Biyolojik, Ekolojik ve Dağılım Özellikleri

• Dağılım Alanı: Bu kromozom formunun veya popülasyonun tipik dağılım alanı, Türkiye'nin güney kıyı şeridinde yer alan Adana ve Mersin çevresidir. Bu bölge, aynı zamanda Nannospalax ehrenbergi türünün (örneğin Adana, Ceyhan'da 2n=53 hibrit sitotipi rapor edilmiştir) ve Nannospalax xanthodon’un (2n=54 gibi) farklı sitotiplerinin de dağılım gösterdiği yerdir.
• Habitat: Tamamen yer altı yaşamına adapte olmuşlardır. Genellikle kurak ve yarı kurak çayırlar, step alanları ve Akdeniz çalılıklarından tarım arazilerine dönüşmüş bölgelerde bulunurlar.
• Kromozomal Özellikler: Nannospalax cinsinin Türkiye'deki popülasyonları kromozom sayısındaki (2n) aşırı çeşitlilik ile karakterizedir. Kilikya Bölgesi'nden toplanan örneklerde 2n=54 veya 2n=58 gibi farklı sitotiplerin bulunduğu, hatta hibrit kromozom formlarına (2n=53) rastlandığı rapor edilmiştir. Bu durum, bölgenin genetik çeşitlilik açısından önemini gösterir.
• Yaşam Tarzı: Beslenmek için kök, yumru ve soğan gibi yeraltı bitki kısımlarını tüketirler. Yeraltı yaşamlarına uygun olarak gözleri körelmiştir.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

Nannospalax cilicicus adı altında resmi bir IUCN değerlendirmesi bulunmamaktadır. Ancak, Nannospalax cinsinin Kilikya bölgesindeki popülasyonları, tarım ve kentleşme baskısı nedeniyle tehdit altındadır.

Önemli Not: Kilikya Bölgesi'nde yaşayan, kritik tehlike altında (Critically Endangered - CR) olan ve bazen Acomys cilicicus (Kilikya Dikenli Faresi) ile karıştırılabilen başka bir kemirgen türü vardır. Bu türün dağılım alanı (Silifke-Erdemli arası) yalnızca 104.5 km² olup, kentleşme ve habitat kaybı nedeniyle ciddi tehdit altındadır. Kör fare popülasyonları da benzer habitat tehditleriyle karşı karşıyadır.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Mitolojik/Biyomedikal Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ: Bu türler kör olduğu için yaşam ritimleri bozuktur.
• Gerçeklik: Kör fareler (Nannospalax), gözleri işlev görmemesine ve yeraltında sürekli karanlıkta yaşamalarına rağmen, gündüz ve gece ritmini (sirkadiyen ritim) korurlar. Gözleri işlevsiz olsa bile, bu ritmi düzenleyen genler ve mekanizmalar onlarda hala aktiftir. Bu, yeraltı yaşamına adapte olmuş türlerin biyolojik saatinin karmaşıklığını gösterir.
• DOĞRU: Kör farelerin genetik çeşitliliği, Anadolu'nun jeolojik geçmişinin bir sonucudur.
• Gerçeklik: Evet. Anadolu'nun jeolojik yapısı, özellikle tektonik hareketler ve büyük nehirlerin (Kızılırmak gibi) yarattığı coğrafi engeller, kör fare popülasyonlarını birbirinden izole etmiştir. Bu izolasyon, her bir izole popülasyonun (sitotip) kendi içinde farklılaşmasına ve dolayısıyla Nannospalax cinsindeki rekor düzeydeki kromozomal çeşitliliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Kilikya bölgesi de bu jeolojik karmaşanın etkilediği bir alandır.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

1. ResearchGate & Acta Biologica Turcica (Kankılıç et al.): Nannospalax cinsindeki sitotiplerin dağılımı ve Türkiye'deki kromozomal çeşitlilik, N.xanthodon ve N.ehrenbergi popülasyonlarının Kilikya Bölgesi'ndeki (Adana, İmamoğlu) varlığı.
2. DergiPark (Aksaray Üniversitesi): Adana'da (2n=53) hibrit Nannospalax ehrenbergi popülasyonuna ait sitogenetik ve morfolojik veriler.
3. Turkish Journal of Zoology (Çetintaş, Matur, Sözen): Kilikya Bölgesi'ndeki endemik Acomys cilicicus'un (Kilikya Dikenli Faresi) CR statüsü ve habitat tehditleri hakkındaki bilgiler (Bu taksonimsel karışıklık potansiyeli nedeniyle referans olarak eklenmiştir).
4. Genel Spalacidae Biyolojisi: Kör farelerin yeraltı adaptasyonu, görme yeteneğinin kaybı ve sirkadiyen ritimlerini koruma mekanizmaları.