Nannospalax tuncelicus

Nannospalax tuncelicus, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Tunceli çevresindeki dar bir alana özgü (endemik) olan bir kör fare türüdür. Taksonomik olarak uzun süre Nannospalax xanthodon alt türü olarak kabul edilse de, genetik ve morfolojik çalışmalarla ayrı bir tür olarak geçerliliği yakın zamanda teyit edilmiştir.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)SpalacidaeKör Fareler (Köstebek Fareleri)Cins (Genus)NannospalaxEski dünya kör fareleri.Tür (Species)N. tuncelicusTunceli Kör Faresi olarak bilinir.Tanımlayan(Coşkun, 1996)Başlangıçta Spalax nehringi tuncelicus alttürü olarak tanımlanmıştır.Latince Anlamı/Etimolojituncelicus adı, türün tip lokalitesine ve dağılım alanına, yani Tunceli iline atıfta bulunur.Türkçe AdıTunceli Kör FaresiEndemizmTürkiye'ye endemik bir türdür.

II. Morfolojik ve Ekolojik Özellikler

• Dağılım ve Endemizm: Türün tip lokalitesi, Tunceli'nin 16 km kuzeydoğusundaki Gömemiş köyü'dür. Dağılımının büyük ölçüde Tunceli ve komşu illerin (Bingöl, Elazığ) belirli kısımlarıyla sınırlı olduğu düşünülmektedir. Bu dar yayılım, türü koruma açısından hassas kılmaktadır.
• Habitat: Karasal yaşama tamamen adapte olmuş, otçul ve fosorial (kazıcı) bir kemirgendir. Yoğun ormanlık alanlar dışında, kurak ve yarı kurak çayırlar, stepler ve dağ yamaçlarındaki otlaklar gibi yer altı yaşamına elverişli bölgelerde tünel sistemleri oluşturur.
• Karyotipik Özellik: Nannospalax cinsinde görülen aşırı kromozom çeşitliliğinin bir parçasıdır. N. tuncelicus'a atfedilen popülasyonlarda, diploid kromozom sayısı (2n) genellikle 54 ve temel kol sayısı (NF) 74 olarak tespit edilmiştir. Bu sitotip, Doğu Anadolu'nun merkezi bölgelerinde yayılış gösterir.
• Biyolojik Model Organizma: Tüm Nannospalax türleri gibi, N. tuncelicus'un da uzun ömürlü olması (20 yıla kadar) ve kanser direncine sahip olması beklenir. Bu özellikleri, onu biyomedikal araştırmalar için önemli kılmaktadır.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

Nannospalax tuncelicus'un taksonomik statüsü yakın zamanda netleştiği için, mevcut IUCN Kırmızı Listesi'nde resmi olarak Değerlendirilmemiş (Not Evaluated - NE) olarak geçmektedir.

Ancak, türün doğası gereği;

1. Sınırlı Endemik Dağılımı: Sadece Tunceli ve yakın çevresiyle sınırlı olması,
2. Habitat Kaybı ve Parçalanması: Doğal habitatların tarımsal faaliyetler, kentleşme ve diğer insan etkileri nedeniyle tehdit altında olması, bu türün yüksek risk kategorilerinden birinde (Tehlikede - EN veya Kritik Tehlikede - CR) değerlendirilmesi gerektiğini düşündürmektedir.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Mitolojik/Biyomedikal Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ: Kör fareler kör olduğu için ışığı algılayamazlar.
• Gerçeklik: Bu hayvanların deri altında kalmış ve körelmiş gözleri olsa da, bilimsel çalışmalar, bu gözlerin tam görme işlevi yerine ışığı algılayabildiğini (fotoresepsiyon) göstermiştir. Bu sınırlı ışık algılama yeteneği, özellikle avcılardan kaçınmak için tünellerini ışığa karşı tıkamada ve sirkadiyen ritimlerini düzenlemede hayati öneme sahiptir. Yani tam kör olmalarına rağmen, karanlık ile aydınlığı ayırt edebilirler.
• DOĞRU: Kör fareler kansere karşı benzersiz bir savunma mekanizmasına sahiptir.
• Gerçeklik: Evet. Spalacidae ailesindeki kör fareler (Naked Mole-rat'ten farklı olarak), hücreler anormal şekilde çoğalmaya başladığında, kanser oluşumunu durduran nekrotik hücre ölümü (Concerted Necrotic Cell Death - CCD) mekanizmasını kullanırlar. Bu agresif mekanizma, onlarda spontane tümör gelişimini engeller ve bu özellikleri, yaşlanma ve kanser araştırmaları için önemli bir model tür yapar.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

1. Mammal Diversity Database (Németh et al., 2024): N. tuncelicus'un N. xanthodon'dan ayrılması ve güncel taksonomik statüsü.
2. ResearchGate (Phylogenetic Analysis of Anatolian Blind Mole Rats, Coşkun, 2004): Tunceli Kör Faresi'nin morfolojik temelli bir tür olarak doğrulanması, endemik dağılım alanı ve 2n=54 kromozom sayısına sahip sitotip bilgisi.
3. BioOne & ResearchGate (Review of chromosome races): Nannospalax cinsindeki genel taksonomik karmaşıklık ve kromozom ırklarının (2n=36−62 aralığı) evrimsel önemi.
4. PMC (Cancer resistance in the blind mole rat): Kör farelerin genel olarak kansere direnci ve bu dirence aracılık eden nekrotik hücre ölümü (CCD) mekanizması.
5. Live Science: Kör farelerin gözleri körelmiş olsa da, ışığı algılama ve renk tonlarına sınırlı duyarlılık özellikleri.