Mauremys caspica
Mauremys caspica – Hazar Yılanbaşı Kaplumbağası
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Testudines – Kaplumbağalar
Familya: Geoemydidae – Asya tatlısu kaplumbağaları
Cins: Mauremys
Tür: Mauremys caspica (Gmelin, 1774)
Latince Adın Anlamı
caspica, “Hazar Denizi'ne ait” anlamına gelir. Bu ad, türün yayılım alanının Hazar çevresiyle ilişkilendirilmesinden kaynaklanır.
Tanım ve Morfoloji
Orta boylu bir tatlısu kaplumbağasıdır. Karapaks (üst kabuk) uzunluğu 16–24 cm, nadiren 27 cm'yi bulabilir.
Kabuk rengi zeytin yeşili veya koyu kahverengidir, sıklıkla açık renkli çizgisel desenler bulunur.
Plastron (alt kabuk) daha açık renkli olup kenarlarında siyah lekeler olabilir.
Kafa ve boyun bölgelerinde sarımsı–krem çizgiler belirgindir ve göz arkası çizgileri tanı koymada anahtardır.
Perdeli ayaklar ve hidrodinamik vücut yapısıyla yüzmeye çok uygundur.
Habitat ve Yayılım
Mauremys caspica, Batı Asya’ya özgü bir türdür.
Türkiye’nin güneydoğusu, Irak, İran, Suriye, Lübnan, Ürdün, İsrail ve Azerbaycan gibi ülkelerde yayılım gösterir.
Türkiye’de Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, Batman, Siirt, Hakkâri ve Van çevresindeki tatlı su kaynaklarında görülür.
Habitatlar: nehir kolları, yavaş akan dereler, sulama kanalları, bataklıklar ve sazlıklarla çevrili göletler.
Davranış ve Yaşam Döngüsü
Gündüzcül ve yarı sucul bir türdür. Güneşlenmek için su kenarındaki taşlara, kütüklere çıkar.
Suda oldukça çeviktir, tehlike anında hemen dalar.
Kışın, sıcaklık yeterince düştüğünde hibernasyon yapabilir.
Karasal hareketleri sınırlıdır; su kenarına bağımlıdır.
Beslenme
Omnivordur (hepçil).
Beslenme listesi:
– Küçük balıklar, yumuşakçalar, böcek larvaları
– Su bitkileri, algler, çürümüş organik materyaller
– Kurbağa yavruları, ölü hayvan artıkları
Genç bireyler daha çok hayvansal, erişkinler ise daha çok bitkisel odaklı beslenir.
Üreme Bilgisi
Çiftleşme genellikle ilkbahar döneminde suda gerçekleşir.
Dişiler Haziran–Temmuz arasında güneşli, nemli toprağa 5–12 yumurta bırakır.
Yumurtalar 60–80 gün içinde çatlar.
Cinsiyet, sıcaklığa bağlı olarak belirlenir. Yavrular doğduklarında 3–4 cm uzunluğundadır.
İnsana Zararlılık Durumu
Zararsızdır. Zehirli değildir. Ancak elle tutulduğunda ısırma refleksi gösterebilir.
Bazı bireylerde Salmonella taşıyıcılığı olabilir; hijyen kurallarına dikkat edilmelidir.
Ekolojik Rolü
Tatlı su ekosistemlerinde çöpçü ve avcı olarak görev yapar.
Suyun temizliğinde ve böcek, kurbağa gibi türlerin populasyon dengesinde rol oynar.
Yumurtaları ve yavruları; yılanlar, kuşlar ve memeliler için besin kaynağıdır.
Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi
Mauremys caspica, popülasyon izolasyonu, adaptif renklenme, termoregülasyon, genetik akış ve iklim toleransı konularında model türdür.
Tatlı su sistemlerinin biyolojik izleme çalışmalarında kullanılır.
Türkiye’deki Durumu ve Alt Türleri
Türkiye’de M. caspica caspica ve M. caspica ventrimaculata gibi alt formlar tanımlanmıştır.
Bireyler, genetik olarak komşu popülasyonlarla bağlantı gösterebilir.
Yayılım alanı: Özellikle Fırat–Dicle nehir sistemi ve bağlantılı sulak alanlar.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Yılanbaşı kaplumbağalar zehirlidir.”
- Gerçek: Sadece baş deseninden dolayı bu ismi alır, tamamen zararsızdır.
- Efsane: “Kaplumbağalar sadece bitkisel beslenir.”
- Gerçek: Bu tür hem etçil hem otçuldur; dengeli ekosistem sağlar.
- Efsane: “Tatlısu kaplumbağası karada yumurtlamaz.”
- Gerçek: Yumurtlama dönemi hariç suyu terk etmez ama üreme için karaya çıkar.
- Efsane: “Bu tür Türkiye’de yoktur.”
- Gerçek: Türkiye'nin güneydoğusunda doğal popülasyonları bulunur ve gözlemlenmiştir.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
– Gmelin, J.F. (1774). Systema Naturae
– Fritz, U. & Wischuf, T. (1997). Mauremys caspica in the Middle East
– Baran, İ., Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası
– IUCN Red List (2023)
– Reptile Database (2024)
