Lycaena virgaureae (Turuncu Bakır Kelebeği / Scarce Copper)

Bugün, Lycaenidae (Mavimsi Kelebekler) ailesinin Lycaeninae alt familyasına ait, parlak turuncu rengiyle göz kamaştıran Lycaena virgaureae kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Turuncu Bakır Kelebeği" veya İngilizce'de "Scarce Copper" olarak bilinen bu tür, Palearktik biyocoğrafik bölgesinde, özellikle Avrupa ve Asya'nın dağlık ve yüksek rakımlı alanlarında yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Lycaena virgaureae, en belirgin özelliği olan parlak ve canlı turuncu-kırmızı kanat üst yüzeyiyle kolayca tanınır.

• Erkeklerde: Kanat üst yüzeyi genellikle tamamen metalik parlak turuncudur ve kenarları boyunca ince, koyu kahverengi veya siyah bir bant bulunur. Arka kanatların dış kenarında genellikle belirgin bir koyu leke veya nokta dizisi bulunmaz.
• Dişilerde: Kanat üst yüzeyinin ana rengi de turuncu-kırmızıdır, ancak ön kanatlarda belirgin siyah benekler ve arka kanatlarda bir sıra siyah nokta veya hilal şeklinde lekeler bulunur. Bu, dişi bireylerin erkeklerden kolayca ayırt edilmesini sağlar.

Kanat alt yüzeyi, üst yüzeye göre daha soluk ve farklı desenlere sahiptir. Ön kanatların alt yüzeyi turuncu olup üzerinde siyah benekler bulunur. Arka kanatların alt yüzeyi ise sarımsı-turuncu veya krem rengi bir zemin üzerinde, ortasında ve dış kenarında küçük, siyah, beyaz halkalı benekler ve bazen silik turuncu bir bant sergiler. Kanat açıklığı genellikle 30-40 mm civarındadır.

Cinsel dimorfizm bu türde oldukça belirgindir ve türün teşhisini kolaylaştırır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):şimdilik Arthropoda kalsın Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class):şimdilik Insecta kalsın Insecta (Böcekler)
• Takım (Order):şimdilik Lepidoptera kalsın Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Lycaenidae (Mavimsi Kelebekler)
• Alt Aile (Subfamily): Lycaeninae
• Cins (Genus):şimdilik Lycaena kalsın Lycaena
• Tür (Species): Lycaena virgaureae (Linnaeus, 1758)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Lycaena virgaureae, Avrupa'nın batı ve orta kesimlerinden (Alpler, Karpatlar, Balkanlar) Asya'ya (Türkiye, Kafkasya, Sibirya, Moğolistan, Kore ve Japonya'nın kuzeyi) kadar uzanan geniş bir yayılıma sahiptir. Genellikle soğuk ve ılıman iklimleri tercih eder.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'de daha çok Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu Anadolu ve İç Anadolu'nun yüksek ve dağlık bölgelerinde yayılış gösterir. Artvin, Erzurum, Kars, Ardahan, Bayburt, Sivas, Kayseri gibi illerde kayıtları bulunmaktadır. Marmara Bölgesi'nde, özellikle Bursa Uludağ'da da görülebilir. Türkiye'deki popülasyonu genellikle yüksek rakımlı çayırlara bağlıdır.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle dağ çayırları, alpin ve subalpin otlaklar, orman açıklıkları, sulak çayırlar, nemli vadi yamaçları ve orman kenarları gibi açık ve çiçekli habitatları tercih eder. Genellikle 1000 metrenin üzerindeki rakımlarda, özellikle 1500-2500 metre aralığında bulunur. Larvalarının beslendiği ana konukçu bitkileri arasında Devedili (Rumex acetosa) ve diğer Rumex (Kuzukulağı) türleri bulunur. Yetişkin kelebekler, nektar toplamak için çeşitli çiçekleri, özellikle Altınbaşak (Solidago virgaurea), Kekik (Thymus) ve Devedikeni (Cirsium) gibi mor ve sarı çiçekleri ziyaret ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Lycaena virgaureae'nin yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur. Bu tür, kışı yumurta evresinde geçirir.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan Rumex (Kuzukulağı) türlerinin yapraklarına veya saplarına, tek tek bırakırlar. Yumurtalar kışı bu evrede geçirirler.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, ilkbaharda (Nisan-Mayıs) konukçu bitkileriyle beslenirler. Tırtıllar genellikle yeşil renkte olup, iyi kamufle olmuşlardır. Kış uykusundan sonra hızla büyürler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle toprağın altına, bitki köklerinin yakınına veya kuru otların arasına gizlenirler. Pupa evresi yaklaşık 2-3 hafta sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Lycaena virgaureae genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler çoğunlukla Temmuz'dan Ağustos'a kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi Temmuz ortasından Ağustos başına denk gelir.

Davranış: Bu kelebekler hızlı ve direkt bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli ve açık alanlarda, çiçekler üzerinde nektar toplarken veya otların üzerinde dinlenirken görülürler. Erkekler bölgeci davranışlar sergiler; uygun bir tepe noktasına veya açık bir alana tüneyerek bölgelerini savunur ve geçen dişi kelebekleri beklerler. Güneşli havalarda oldukça aktif olurlar.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Lycaena virgaureae, Turuncu Bakır Kelebeği, Türkiye'nin yüksek dağ çayırlarının ve alpin kuşaklarının en göz alıcı kelebeklerinden biridir. Erkeklerin parlak turuncu rengi, doğa gözlemcileri için her zaman büyüleyici olmuştur. Rumex türlerine olan konukçu bitki bağımlılığı, onu belirli habitatlara özgü kılar. Yüksek rakımlarda bulunması, onu iklim değişikliği ve insan faaliyetleri gibi tehditlere karşı daha hassas hale getirir. Özellikle aşırı otlatma, yapılaşma ve ormanlaşma gibi faktörler, bu kelebeğin yaşam alanları üzerinde baskı yaratabilir. Turuncu Bakır Kelebeği'nin varlığı, dağ ekosistemlerimizin sağlığı ve biyoçeşitliliği için önemli bir göstergedir ve korunması hayati öneme sahiptir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Lycaena virgaureae, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, konukçu bitkileri olan Rumex (Kuzukulağı) türleriyle beslenerek dağ çayırı ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, çeşitli alpin çiçeklerden nektar alarak önemli tozlaşma hizmetleri sunarlar. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Ancak, Avrupa'da bazı bölgelerde popülasyonları azalma eğilimindedir. Örneğin, Birleşik Krallık'ta 18. yüzyıldan beri soyu tükenmiş kabul edilmektedir. Habitat kaybı ve değişimi, türün genel yayılış alanı içinde bile yerel olarak tehdit oluşturabilir. Türkiye'deki popülasyonları genel olarak stabil olsa da, yüksek dağ habitatlarının hassasiyeti nedeniyle dikkatli olunmalıdır.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Dağ çayırlarının tarım arazisine, konut alanlarına, turistik tesislere dönüştürülmesi, aşırı otlatma, ormanlaşma (ağaç dikimi veya doğal süksesyon) ve altyapı projeleri, türün yaşam alanlarını ve konukçu bitkilerini olumsuz etkileyebilir.
• Pestisit Kullanımı: Tarım alanları ve çevresinde kullanılan pestisitler, hem larvaları hem de yetişkin kelebekleri olumsuz etkileyebilir.
• İklim Değişikliği: Yüksek rakımlı habitatları tercih etmesi nedeniyle, iklim değişikliğinin neden olduğu artan sıcaklıklar ve yükselen ağaç sınırı (ağaçların daha yüksek rakımlara ilerlemesi), türün yaşam alanlarını daraltabilir ve onu daha uygun olmayan koşullara itebilir. Aşırı kuraklıklar da konukçu bitkilerini etkileyebilir.

Lycaena virgaureae, yüksek rakımlı çayır ekosistemlerinin önemli bir göstergesi olarak, habitatlarının korunması ve sürdürülebilir arazi yönetimi uygulamalarının hayata geçirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Türkiye'de özellikle Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu'daki dağlık yaşam alanlarının izlenmesi ve korunması, bu göz alıcı kelebeğin geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Turuncu Bakır Kelebeği / Scarce Copper (Lycaena virgaureae)
• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Turuncu Bakır Kelebeği / Scarce Copper / Lycaena virgaureae
• Wikipedia - Lycaena virgaureae
• euroButterflies - Lycaena virgaureae | Scarce Copper
• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Lycaena virgaureae
• IUCN Red List - Lycaena virgaureae (Avrupa değerlendirmesi)
• UK Butterflies - Lycaena virgaureae - Scarce Copper (Extinct)
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa - Lycaena virgaureae