Harpactea lyciae

Türkçe Adlandırma: Harpactea lyciae için yaygın olarak kabul görmüş spesifik bir Türkçe isim bulunmamaktadır. Ancak, familyasına ve bilimsel olarak tanımlandığı coğrafyaya (tarihi Likya bölgesi, yani Antalya'nın batı ve Muğla'nın doğu kesimleri) atıfta bulunarak "Likya Kertenkele Örümceği" veya "Likya Altı Gözlü Örümceği" gibi bir adlandırma kullanılabilir. Tür adı, Antik Likya bölgesine ithafen verilmiştir.

Harpactea lyciae, Dysderidae familyasına ait bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kertenkele örümcekleri" veya "altı gözlü örümcekler" olarak bilinir. Harpactea lyciae, ilk kez 1978 yılında Brignoli tarafından bilim dünyasına tanımlanmıştır. Ancak, güncel taksonomik kayıtlara göre GBIF ve World Spider Catalog gibi uluslararası veri tabanları, Harpactea lyciae'nin, Harpactea sturanyi (Nosek, 1905) türünün genç sinonimi (synonym junior) olduğunu belirtmektedir. Bu durum, Harpactea lyciae olarak tanımlanan popülasyonların artık Harpactea sturanyi türü altında sınıflandırıldığını göstermektedir.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Harpactea lyciae'nin bilimsel sınıflandırması, sinonim kabul edilmeden önceki bilgilere göre şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Dysderidae
• Cins (Genus): Harpactea
• Tür (Species): Harpactea lyciae Brignoli, 1978

Güncel Durum: World Spider Catalog ve GBIF gibi otoriteler, Harpactea lyciae'nin, Harpactea sturanyi (Nosek, 1905) türünün sinonimi olduğunu kabul etmektedir. Bu, H. lyciae adının artık geçerli bir tür adı olarak kullanılmadığı anlamına gelir. Bu nedenle, aşağıda verilen fiziksel özellikler ve habitat bilgileri, Harpactea lyciae olarak tanımlanmış örneklerin orijinal betimlemelerine dayanmakta olup, şu an Harpactea sturanyi türüne ait özellikler olarak kabul edilebilir.

Genel Bilgiler

• Familya: Dysderidae
• Tip: Münzevi veya yeraltı yaşamına adapte olmuş bir örümcek türüdür.
• Coğrafi Dağılım (Eski kayıtlar ve H. sturanyi yayılımı): Harpactea lyciae ilk olarak Türkiye'den (özellikle Antalya, Serik civarı) kaydedilmiştir. Harpactea sturanyi'nin yayılımı ise Türkiye'den Bulgaristan ve Yunanistan'a kadar uzanmaktadır. Bu durum, türün geniş bir Güneydoğu Avrupa ve Anadolu yayılışına sahip olduğunu göstermektedir.

Fiziksel Özellikler (Orijinal H. lyciae betimlemesine göre)

• Boyut: Orta boylu bir örümcektir. Dişi bireylerin toplam vücut uzunluğu yaklaşık 5.0-6.5 mm civarındadır.
• Renk: Karapaks (ön gövdenin sırt kabuğu) açık kahverengi veya kahverengi olup, yüzeyi pürüzsüz ve parlaktır. Baş bölgesinin ön kısmı haricinde, karapaksın tüm kenarları siyahımsı olabilir. Baş bölgesi, göğüs bölgesine nazaran nispeten daha koyu renkte olabilir. Sternum (göğüs plakası), labium, gnathokoksa (çene uzantıları) ve keliserler sarımsı kahverengidir. Abdomen (karın) grimsi açık kahverengi olup tüm yüzeyi ince siyahımsı tüylerle örtülüdür ve desensizdir. Bacaklar sarımsı açık kahverengi olup, yüzeylerinde seyrek siyahımsı tüyler bulunur. Palpal kısımlar ile birinci ve ikinci yürüme bacakları, üçüncü ve dördüncülere nazaran daha koyu renkli olabilir.
• Gözler: Dysderidae familyasının tipik bir özelliği olarak, altı gözü vardır. Bu gözler, başın ön kısmında, üç çift halinde (2-2-2) konumlanmıştır. Ön median gözler (AME), yan gözlerden (PLE ve PME) belirgin bir şekilde ayrılmıştır.
• Ayırt Edici Özellikler:Güçlü Keliserler: Avlarını yakalamak için özelleşmiş, öne doğru uzanan büyük ve güçlü zehir dişleri (keliserler) bulunur. Keliseral oluğun promarjin ve retromarjininde ikişer adet olmak üzere toplamda dört adet dişçik bulunmaktadır. Promarjindekiler birbirleriyle hemen hemen aynı boyda olup, kuvvetlice gelişmişlerdir.
• Altı Göz Düzeni: Diğer birçok örümcekten farklı olarak altı göze sahip olması, Dysderidae familyasının temel ayırt edici özelliğidir.
• Cinsel Organ Morfolojisi: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. Harpactea lyciae (şimdi H. sturanyi), dişi üreme organının (epigyn) kendine özgü yapısı ve posterior spermatekasının membranöz olması gibi özelliklerle tanımlanmıştır.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Dysderidae familyasının diğer üyeleri gibi, Harpactea lyciae (veya H. sturanyi) de ipekten yapılmış, tübüler (boru şeklinde) veya kese benzeri basit yuvalar inşa eder. Bu yuvalar genellikle toprak altında, taşların altında, ağaç kabuklarının altında, yaprak döküntülerinin içinde veya kaya çatlaklarında bulunur. Ağ örmezler; yuvaları sadece bir sığınak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Nemli, karanlık ve korunaklı mikrohabitatları tercih eder. Antalya ve çevresindeki ilk kayıtları, türün Akdeniz iklimi ve bitki örtüsüne sahip bölgelerde yaşadığını düşündürmektedir. Genel olarak ormanlık alanlar, çalılıklar ve taşlık araziler tipik yaşam alanları olabilir.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececidir (noktürnal). Gündüzleri yuvasında saklanır ve geceleri avlanmak için dışarı çıkar. Aktif bir avcıdır ve avını yakalamak için yuvasından çıkar.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Dysderidae familyasının birçok üyesi gibi, ana avları genellikle izopodlar (tespih böcekleri)'dir. Güçlü keliserleri sayesinde tespih böceklerinin sert kabuklarını kolayca delebilirler. Ayrıca, diğer küçük böcekler, çıyanlar ve yumuşak vücutlu omurgasızlarla da beslenebilirler.
• Avlanma Tekniği: Avına gizlice yaklaşır, ardından güçlü keliserlerini kullanarak zehir enjekte eder ve avını hızla etkisiz hale getirir. Ağ kurarak avlanmaktan ziyade, aktif olarak av ararlar ve avlarına doğrudan saldırırlar.
• Üreme: Dişiler yumurta keselerini yuvalarının içinde korunaklı bir yere bırakırlar. Yumurta kesesi ve üreme döngüsü hakkında spesifik detaylar sınırlıdır, ancak Dysderidae familyası üyelerinde yavruların yumurtadan çıktıktan sonra bir süre anneyle birlikte kaldığı bilinmektedir.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm örümcekler gibi Harpactea lyciae (veya H. sturanyi) de zehirlidir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Dysderidae familyasının zehirleri genellikle avı felç edici ve sindirici özelliklere sahiptir. Zehirleri insanlar üzerinde ciddi bir etkiye neden olmaz.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Harpactea lyciae'nin (veya H. sturanyi'nin) insanlara karşı tıbbi açıdan önemsiz veya çok düşük tıbbi öneme sahip olduğu kabul edilir. Agresif değillerdir ve sadece sıkıştırıldıklarında, tehdit altında hissettiklerinde (örneğin üzerine basıldığında veya kazara elle tutulduğunda) veya yuvaları rahatsız edildiğinde ısırabilirler. Isırık vakaları nadirdir ve tehlikeli olarak sınıflandırılmaz. Hürriyet ve 10Haber gibi kaynaklarda, bu familyadan yeni keşfedilen türlerin "zehir bezi taşımakla birlikte zehirlerini insana zerk edebilecek yeterli donanıma sahip olmadıkları" ve "zehir miktarı çok küçük olacağından insan için tıbbi sorun yaratmayacağı" belirtilmiştir.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Bildirilen diğer Dysderidae türlerinin (özellikle Dysdera crocata, "Tespih Böceği Avcısı") ısırıklarında olduğu gibi, Harpactea lyciae (veya H. sturanyi) ısırığının da lokal ve hafif semptomlarla sınırlı olması beklenir:
• Isırık anında veya kısa süre sonra hafif ila orta şiddetli bir ağrı hissedilebilir (arı sokmasına veya iğne batmasına benzer bir ağrı olarak tanımlanabilir). Bu ağrı genellikle zehirin etkisinden ziyade, keliserlerin mekanik delinmesinden kaynaklanır.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık, şişlik ve lokal iltihaplanma görülebilir.
• Kaşıntı veya hafif bir yanma hissi. Bu semptomlar genellikle birkaç saat içinde kendiliğinden düzelir ve genellikle tıbbi müdahale gerektirmez. Ciddi sistemik etkiler (genel zehirlenme belirtileri, anafilaktik şok gibi ağır alerjik reaksiyonlar) veya nekroz bu tür örümceklerin ısırıklarında beklenmez ve bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Harpactea lyciae (veya H. sturanyi) ısırığı için özel bir antidot veya karmaşık bir tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Uygulanacak ilk yardım genellikle semptomatik tedaviden ibarettir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Doktor Başvurusu: Genellikle ciddi bir durum olmasa da, ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (şiddetli kızarıklık, irin, ateş), alerjik reaksiyon (nefes darlığı, kurdeşen, yüz şişmesi gibi) veya semptomların kötüleşmesi durumunda bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir. Harpactea lyciae'nin Harpactea sturanyi'nin sinonimi olduğunu belirtir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. araneae - Spiders of Europe: Avrupa'daki örümcek türleri hakkında detaylı bilgi ve görseller sunan bir veritabanı. Harpactea lyciae ve Harpactea sturanyi hakkında bilgiler içerebilir.
4. Kaynağa Erişim: araneae - Spiders of Europe. Harpactea sturanyi. https://araneae.nmbe.ch/data/10105/Harpactea_sturanyi (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. Türkiye Yaban Hayatı (Dysderidae Familyası Sayfası): Harpactea cinsinin ve Dysderidae familyasının Türkiye'deki varlığı ve genel özellikleri hakkında bilgi verir.
6. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Dysderidae. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/dysderidae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Harpactea lyciae'nin (artık H. sturanyi olarak) Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
8. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Coşar, İ. (2024). The checklist of the spiders of Turkey. Version 2024 [last updated 21 February 2024], online at http://www.spidersofturkey.info. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları. Harpactea lyciae'nin H. sturanyi sinonimi olarak belirtir.
10. Kaynağa Erişim: GBIF. Harpactea sturanyi. https://www.gbif.org/species/2139060 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
11. Dergipark - TÜRKİYE'DEN BİLİNEN İKİ HARPACTEA BRISTOWE, 1939 (ARANEAE, DYSDERIDAE) TÜRÜNÜN YENİDEN BETİMLENMESİ: Harpactea cinsindeki bazı türlerin betimlemelerini içeren makaleler.
12. Kaynağa Erişim: Özkütük, R. S., Yağmur, E. A., Kunt, K. B., Karakaş Kılıç, G., & Elverici, M. (2018). TÜRKİYE'DEN BİLİNEN İKİ HARPACTEA BRISTOWE, 1939 (ARANEAE, DYSDERIDAE) TÜRÜNÜN YENİDEN BETİMLENMESİ. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi - C Yaşam Bilimleri Ve Biyoteknoloji, 7(1), 20-30. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
13. Hürriyet Gazetesi / 10Haber - Antalya'da 8 yeni örümcek türü keşfedildi: Zehirli ama zararsızlar: Bu familyadaki yeni keşfedilen türlerin zehir durumu hakkında genel bilgi.
14. Kaynağa Erişim: https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri-yeni-tur-3u-dasumia-5inin-ise-harpactea-cinsine-ait-peki-zehirli-mi-iste-kesiften-ilk-bulgular-42366787 veya https://10haber.net/gundem/antalyada-8-yeni-orumcek-turu-kesfedildi-zehirli-ama-zararsizlar-301114/ (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).