Cicadomorpha – Gerçek Böcekler: Ağaç Çekirgeleri, Yaprak Pireleri ve Cırcır Böcekleri

Cicadomorpha, Hemiptera (Yarımkanatlılar veya Gerçek Böcekler) takımının Auchenorrhyncha alttakımına ait, bitki özsuyuyla beslenen yaklaşık 35.000'den fazla tanımlanmış türe sahip geniş ve çeşitli bir infra takımdır. Bu grup, halk arasında en iyi bilinen üyeleri olan cırcır böcekleri (Cicadidae), tükürük böcekleri (Cercopoidea) ve yaprak pireleri ile ağaç çekirgelerini (Membracoidea) içerir. Genellikle bitki yiyici böceklerin en zengin ve önemli soylarından biri olarak kabul edilirler.

Cicadomorpha üyeleri, başlarının ön kısmında büyümüş bir postklipus (antenlerin altında kalan üst kısım), kamçı benzeri basit antenler ve orta bacaklarının küçük ve dar konumlanmış olması gibi belirli morfolojik özelliklerle ayırt edilirler. Tüm türler, bitki özsuyuyla beslenmek için delici-emici ağız yapısına sahiptir. Bitkilerde hem doğrudan beslenme zararı yapmaları hem de bitki hastalıklarına (özellikle virüsler ve fitoplazmalar) neden olan patojenleri taşımaları nedeniyle tarım ve ormancılıkta ekonomik öneme sahiptirler. Birçoğu, özellikle erkek cırcır böcekleri, ses üreterek iletişim kurmalarıyla da bilinir.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarımkanatlılar (Gerçek Böcekler)
• Alttakım: Auchenorrhyncha
• İnfra Takım: Cicadomorpha Evans, 1946

Cicadomorpha infra takımı, üç ana üstfamilyayı kapsar:

• Cicadoidea (Cırcır Böcekleri): En büyük ve sesli türleri içeren gruptur. Yetişkin erkekler karınlarında bulunan timbal organları sayesinde yüksek sesler çıkarır.
• Cercopoidea (Tükürük Böcekleri / Kurbağa Ağızlı Böcekler): Nimfleri, kendilerini avcılardan ve kuruluktan korumak için köpüklü bir madde (tükürük) içinde yaşar.
• Membracoidea (Ağaç Çekirgeleri ve Yaprak Pireleri): En türce zengin gruptur. Ağaç çekirgeleri (Membracidae) pronotumlarının tuhaf ve abartılı şekilleriyle bilinirken, yaprak pireleri (Cicadellidae) en yaygın ve ekonomik olarak en önemli türleri içerir.

Morfolojik Özellikler

Cicadomorpha üyelerinin morfolojik özellikleri, üstfamilyalar arasında önemli farklılıklar gösterse de, bazı ortak özellikler şunlardır:

• Boyut: Türlere göre büyük farklılıklar gösterir. Küçük yaprak pireleri (birkaç mm) ile devasa cırcır böcekleri (7-8 cm) arasında değişir.
• Baş Yapısı: Postklipus (başın ön kısmının üst bölümü) genellikle büyüktür. Ağız parçaları (hortum veya rostrum) başın arkasından veya boyun bölgesinden çıkar ve dinlenirken bacaklar arasında geriye doğru uzanır.
• Antenler: Genellikle kısa ve kıl benzeri (kılçık şeklinde) antenlere sahiptirler.
• Kanatlar: Ön kanatlar (tegmina) genellikle tekdüze bir dokuya sahiptir (tamamen zarımsı veya derimsi). Dinlenirken, kanatlarını genellikle abdomenin üzerinde çatı benzeri bir şekilde tutarlar.
• Bacaklar: Genellikle sıçrama veya yürüme için uyarlanmış bacaklara sahiptirler. Arka bacaklar, sıçrama yetenekleri olan türlerde (örn. yaprak pireleri, ağaç çekirgeleri) daha güçlü ve büyüktür. Orta bacakların koksaları küçük ve dar konumlanmıştır.
• Ocelli (Basit Gözler): Cırcır böceklerinde kafanın üst kısmında üç adet ocelli bulunurken, yaprak pireleri ve tükürük böceklerinde iki veya hiç ocelli bulunmaz.
• Timpanal Organlar: Cırcır böcekleri gibi bazı gruplar, erkeklerde ses üretimi için özelleşmiş timbal organlara ve her iki cinsiyette de ses algılaması için timpanal organlara sahiptir.
• Sindirim Sistemi: Birçok Cicadomorpha, yedikleri ksilem veya floem özsuyundaki fazla suyu filtrelemek için orta bağırsaklarında bir "filtre odacığına" sahiptir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Cicadomorpha infra takımı, Antarktika hariç dünya genelinde yayılış gösterir. Tropikal ormanlardan ılıman bölgelerdeki otlaklara, çayırlara, bahçelere, parklara, tarlalara ve ağaçlık alanlara kadar çok çeşitli karasal ekosistemlerde bulunurlar.
• Beslenme: Tüm Cicadomorpha türleri fitofajdır (bitki yiyen). Delici-emici ağız yapılarıyla bitkilerin floem (yaprak pireleri) veya ksilem (cırcır böcekleri, tükürük böcekleri) damarlarından özsu emerler. Bu beslenme şekli, onları tarım ve ormancılıkta potansiyel zararlı yapar.
• Ekolojik Rol:Besin Zinciri: Kuşlar, yarasalar, örümcekler, yırtıcı böcekler ve parazitoidler gibi çeşitli avcılar için önemli bir besin kaynağıdırlar. Özellikle larva ve nimf evreleri, birçok hayvan için protein kaynağıdır.
• Honeydew Üretimi: Floemle beslenen birçok Cicadomorpha türü, sindirilmiş özsuyu dışkı olarak "ballıdığ" (honeydew) şeklinde salgılar. Bu ballıdığ, karıncalar, arılar ve diğer böcekler için önemli bir besin kaynağıdır. Ayrıca, bitki yüzeylerinde kurumuş is pası mantarlarının büyümesine neden olabilir.
• Tozlaşma: Bazı türler, çiçeklerden nektar alırken polen taşıyarak bitkilerin tozlaşmasında küçük bir rol oynayabilirler.
• Ekosistem Sağlığı Göstergesi: Tür çeşitliliği ve bollukları, habitat kalitesinin ve çevresel değişikliklerin önemli göstergeleri olabilir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Davranış:Ses İletişimi: Özellikle cırcır böcekleri, kur yapma, çiftleşme ve bölge savunması için yüksek sesli ötüşler (stridülasyon) üretmeleriyle bilinirler. Diğer gruplar da bitki yüzeyi boyunca titreşimli sinyaller üreterek iletişim kurar.
• Sıçrama: Birçok yaprak piresi, ağaç çekirgesi ve tükürük böceği, tehlike anında veya hareket etmek için hızlı ve güçlü sıçrama yeteneğine sahiptir.
• Kamuflaj: Ağaç çekirgeleri gibi bazı türler, pronotumlarının şekli sayesinde bitki dikenlerine veya dal parçalarına benzeyerek mükemmel kamuflaj sağlarlar. Tükürük böceklerinin nimfleri, kendilerini gizlemek için köpük içinde yaşarlar.
• Kışı Geçirme: Çoğu tür, yumurta veya nimf evresinde kışı geçirir.
• Yaşam Döngüsü: Cicadomorpha türleri, eksik başkalaşım (hemimetabol) gösterir; yani yaşam döngüleri yumurta, nimf ve ergin evrelerinden oluşur. Pupa evresi yoktur.
• Yumurta: Dişiler yumurtalarını genellikle bitki dokularına (yapraklar, saplar, dallar, ağaç kabuğu) bırakırlar.
• Nimfler: Yumurtadan çıkan nimfler, erginlere benzer, ancak daha küçük ve kanatsızdır. Bitki özsuyuyla beslenerek bir dizi nimf evresi (instar) geçirirler ve her evrede deri değiştirerek büyürler. Cırcır böceği nimfleri yer altında yaşarken, tükürük böceği nimfleri köpük içinde gizlenir.
• Erginler: Son nimf evresinden sonra kanatlı ergin hale gelirler. Erginler çiftleşir ve yumurtalarını bırakır.
• Nesil Sayısı: Yıl içinde bir (univoltin) veya birden fazla (multivoltin) nesil verebilirler. Cırcır böcekleri gibi bazı türlerin nimf evresi, türlere göre 2 ila 17 yıl kadar uzun sürebilir.

Dağılım

Cicadomorpha infra takımı, Antarktika hariç dünya genelinde kozmopolit bir yayılıma sahiptir.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye, farklı biyocoğrafik bölgelerin (Palearktik, İrana-Turanian ve Akdeniz) kesişim noktasında bulunması nedeniyle çok zengin bir Cicadomorpha faunasına sahiptir. Ülkemizin her bölgesinde, tarım alanlarından ormanlara ve doğal otlaklara kadar çeşitli habitatlarda bu böceklere rastlamak mümkündür. Türkiye'de bilinen ve kaydedilmiş bazı önemli aileler ve türler şunlardır:
• Cicadidae (Cırcır Böcekleri): Türkiye'nin Akdeniz ve Ege bölgelerinde yaz aylarında yüksek sesli ötüşleriyle tanınan Cicada orni, Lyristes plebejus gibi türler yaygındır.
• Cicadellidae (Yaprak Pireleri): Türkiye'nin en kalabalık Hemiptera familyalarından biridir. Birçok tarım zararlısı ve bitki virüsü/fitoplazma vektörü içerir. Özellikle üzüm bağlarında "Flavescence dorée" (Altın Sarılık) hastalığının vektörü olan Scaphoideus titanus gibi türler ülkemizde de tespit edilmiştir. Sinop ve Karadeniz Bölgesi'nde yapılan çalışmalarda da çok sayıda Cicadellidae türü kaydedilmiştir.
• Membracidae (Ağaç Çekirgeleri): Centrotus cornutus (Boynuzlu Ağaç Çekirgesi) gibi ilginç morfolojiye sahip türler ülkemizde yaygın olarak bulunur.
• Cercopidae / Aphrophoridae (Tükürük Böcekleri / Kurbağa Ağızlı Böcekler): Nimfleri bitki saplarında köpük içinde yaşayan türler (örn. Philaenus spumarius) Türkiye'de de yaygındır.

Türkiye'de Cicadomorpha faunası üzerine detaylı çalışmalar yapılmakta ve sürekli yeni tür kayıtları eklenmektedir, bu da ülkemizin biyoçeşitliliği açısından önemini göstermektedir.

İnsanlar Üzerindeki Tehlikesi ve Tedavisi

Cicadomorpha infra takımı üyeleri, genel olarak insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmazlar. Zehirli değillerdir, ısırmazlar veya sokmazlar.

• Doğrudan Tehdit Yok:İnsanlarla fiziksel temasları genellikle zararsızdır.
• Herhangi bir ısırık veya sokma mekanizması yoktur.
• Alerjik reaksiyonlara neden olduklarına dair yaygın bir rapor bulunmamaktadır.
• Dolaylı Tehlikeler (Tarım ve Ormancılık):Tarım Zararlısı: Bitki özsuyuyla beslenmeleri nedeniyle, özellikle yoğun popülasyonlarda tarım bitkilerinde (tahıllar, sebzeler, meyve ağaçları, bağlar, süs bitkileri) doğrudan beslenme zararlarına neden olabilirler. Bu zararlar, bitki büyüme geriliği, yaprak deformasyonu, sararma, kuruma ve verim kaybı şeklinde görülebilir. Yaprak pireleri ve bitki çekirgeleri gibi bazı gruplar önemli tarım zararlılarıdır.
• Hastalık Vektörlüğü: Cicadomorpha türleri, özellikle fitoplazmaların ve bitki virüslerinin en önemli vektörlerinden biridir. Bitkiden bitkiye hastalık etkenlerini taşıyarak tarım ve orman ürünlerinde ciddi ekonomik kayıplara neden olabilirler. Önemli örnekler:
• Bağ Fitoplazmaları: Scaphoideus titanus gibi yaprak pireleri, bağlarda "Flavescence dorée" (Altın Sarılık) gibi fitoplazma hastalıklarını yayar. Bu hastalıklar, bağlarda ciddi verim düşüşlerine ve ölümlere neden olabilir.
• Mısır Cücelik Virüsü: Bazı yaprak pireleri, mısırda önemli bir virüs hastalığının vektörüdür.
• Xylella fastidiosa Bakterisi: Bazı yaprak pireleri ve tükürük böcekleri, zeytin, badem, şaraplık üzüm ve diğer birçok odunsu bitkide ciddi hastalıklara yol açan Xylella fastidiosa bakterisini taşıyabilir. Bu bakteri, özellikle Akdeniz ülkelerinde zeytinliklerde büyük yıkıma neden olmuştur.
• Bu durum, gıda güvenliği ve tarımsal ekonomi açısından dolaylı bir tehdit oluşturur.
• Tedavi Şekilleri:Cicadomorpha ile temastan kaynaklanan herhangi bir tıbbi müdahale genellikle gerekmez. Bitkilerdeki zararlar ve hastalık yayılımı ise bitki koruma uzmanları tarafından uygun yöntemlerle (kültürel önlemler, biyolojik mücadele, kimyasal kontrol) yönetilmelidir.

Tıpta veya Başka Alanlarda Kullanım Bilgisi

Cicadomorpha infra takımı üyelerinin, tıpta veya diğer endüstriyel alanlarda doğrudan ve yaygın bir kullanım alanı bulunmamaktadır.

Ancak, bilimsel araştırmalarda ve bazı özel uygulamalarda önemli roller üstlenirler:

• Biyolojik Mücadele: Bazı yırtıcı böcekler ve parazitoidler (örn. bazı eşekarısı türleri), Cicadomorpha türlerini avlayarak veya parazitleyerek doğal kontrol sağlar. Bu durum, zararlı Cicadomorpha popülasyonlarının biyolojik mücadelesi için araştırma konusu olabilir.
• Biyoçeşitlilik ve Ekolojik Çalışmalar: Cicadomorpha türleri, bitki-böcek etkileşimleri, besin ağları, ekosistem sağlığı ve iklim değişikliğinin etkileri üzerine yapılan ekolojik araştırmalarda önemli model organizmalardır. Farklı habitatlardaki tür zenginlikleri, ekosistem kalitesinin göstergesi olarak kullanılır.
• Biyomimetik: Özellikle ağaç çekirgelerinin pronotumlarının sıra dışı şekilleri, kamuflaj ve yapısal mühendislik alanlarında biyomimetik araştırmalara ilham verebilir.
• Gıda (Potansiyel): Dünya genelinde bazı kültürlerde cırcır böcekleri gibi belirli böcek türleri protein kaynağı olarak tüketilmektedir (entomofaji). Ancak bu, tüm Cicadomorpha için yaygın bir uygulama değildir ve tıbbi bir kullanım değildir.
• Zararlı Yönetimi Araştırmaları: Cicadomorpha'nın bitki hastalıkları vektörleri olması nedeniyle, bu böceklerin yayılımını ve hastalık bulaşmasını önlemeye yönelik araştırmalar (entegre zararlı yönetimi, dirençli bitki çeşitlerinin geliştirilmesi, vektör kontrolü) büyük önem taşır.

Özetle, Cicadomorpha infra takımı, doğrudan tıbbi veya endüstriyel kullanımları olmamasına rağmen, ekolojik süreçlerin anlaşılması, tarım zararlıları yönetimi ve bitki hastalıkları epidemiyolojisi açısından bilimsel ve ekonomik ilgi çekmektedir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia – Cicadomorpha.
• Florida Entomologist – KEYS TO THE FAMILIES OF CICADOMORPHA AND SUBFAMILIES AND TRIBES OF CICADELLIDAE (HEMIPTERA: AUCHENORRHYNCHA).
• ResearchGate – Diversity of Cicadomorpha (Hemiptera: Auchenorrhyncha) in Citrus Orchards in Northeastern Argentina.
• UniProt – Cicadomorpha.
• ResearchGate – PRELIMINARY REPORT ON THE CICADOMORPHA (HEMIPTERA) FAUNA OF KEMALİYE (ERZİNCAN PROVINCE, EAST TURKEY).
• ResearchGate – Cicadomorpha community (Hemiptera: Auchenorrhyncha) in different agroecosystems in the north of Portugal.
• The Edkins Collection – Cicadomorpha.
• Cicada Mania – Cicada Life Cycle.
• Ontosight.ai – Introduction to Cicadomorpha Insects.