Cercopoidea – Tükürük Böcekleri / Kurbağa Ağızlı Böcekler

Cercopoidea, Hemiptera takımının Auchenorrhyncha alttakımına ait, genellikle küçük ila orta büyüklükte, bitki özsuyuyla beslenen böcekleri içeren bir üstfamilyadır. Halk arasında yaygın olarak "Tükürük Böcekleri" (Spittlebugs) veya "Kurbağa Ağızlı Böcekler" (Froghoppers) olarak bilinirler. Bu isimler, özellikle nimf (genç) evrelerinin, kendilerini avcılardan ve kuruluğa karşı korumak için bitki sapları üzerinde ürettiği ve tükürük veya köpük benzeri görünen karakteristik beyaz, köpüklü maddeden gelir. Bu üstfamilya, yaklaşık 3000'den fazla tanımlanmış türe sahiptir.

Cercopoidea üyeleri, yuvarlak, kurbağa benzeri başları ve güçlü sıçrama yetenekleriyle tanınır. Renkleri genellikle kahverengi, siyah, yeşil veya sarı tonlarında olup, bazı türler parlak kırmızı veya sarı desenlere sahip olabilir. Hem nimfler hem de erginler, bitkilerin ksilem özsuyuyla beslenirler. Bu beslenme alışkanlığı nedeniyle, özellikle Xylella fastidiosa gibi tehlikeli bitki bakterilerinin vektörleri olarak tarım için büyük bir tehdit oluşturabilirler. En bilinen türlerden biri, Avrupa'da zeytin ağaçlarına zarar veren Xylella fastidiosa bakterisinin ana vektörü olarak bilinen Philaenus spumarius (Çayır Tükürük Böceği)'dir.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarımkanatlılar (Gerçek Böcekler)
• Alttakım: Auchenorrhyncha
• İnfra Takım: Cicadomorpha
• Üstfamilya: Cercopoidea Leach, 1815

Cercopoidea üstfamilyası içinde beş ana familya bulunur:

• Aphrophoridae: En büyük familyadır ve dünya genelinde yaygındır. "Tükürük böcekleri" terimi genellikle bu familyanın üyeleri için kullanılır.
• Cercopidae: Çoğunlukla tropikal bölgelerde bulunan, genellikle daha renkli ve büyük türleri içerir.
• Clastopteridae: Daha çok Yeni Dünya'da bulunur.
• Epipygidae: Küçük bir familyadır, genellikle Orta ve Güney Amerika'da bulunur.
• Machaerotidae: Asya ve Afrika'da bulunur, nimfleri boynuz benzeri bir tüp içinde yaşar.

Morfolojik Özellikler

Cercopoidea üyelerinin morfolojik özellikleri, hem ergin hem de nimf evrelerinde belirgin farklılıklar gösterir:

• Boyut: Genellikle orta ila küçük boyutlu böceklerdir, kanat açıklıkları birkaç mm'den 2-3 cm'ye kadar değişebilir.
• Erginler (İmagolar):Genel Görünüm: Genellikle tıknaz, kompakt ve "kurbağa benzeri" bir görünüme sahiptirler. Bu görünüm, adlarının "kurbağa ağızlı böcekler" (froghoppers) olmasının nedenidir.
• Renkler: Genellikle kamufle edici mat kahverengi, gri, siyah veya yeşil tonlarında olsalar da, bazı türler parlak kırmızı, sarı veya turuncu desenlere sahip olabilir (Cercopis vulnerata gibi).
• Baş ve Pronotum: Başları genellikle geniştir ve ön klipus (frontoclypeus) şişkindir. Pronotumları genellikle kalkan benzeri bir şekilde göğsün büyük bir kısmını kaplar.
• Kanatlar: Ön kanatlar (tegmina) derimsi veya yarı saydamdır ve genellikle dinlenirken abdomenin üzerinde çatı benzeri bir şekilde durur. Arka kanatlar zarımsıdır ve uçuş için kullanılır.
• Bacaklar: Güçlü sıçrama yeteneği sağlayan iyi gelişmiş arka bacaklara sahiptirler. Arka tibianın (alt bacak) yanlarında bir veya iki büyük diken, ucunda ise bir sıra küçük diken bulunur.
• Ağız Parçaları: Bitkilerin ksilem özsuyuyla beslenmek için özelleşmiş delici-emici bir hortuma (rostrum) sahiptirler. Bu hortum, bitkilerin su taşıyan damarlarına ulaşmak için güçlü bir emme pompası görevi görür.
• Nimfler (Yavrular):"Tükürük" veya "Köpük" Üretimi: Cercopoidea nimfleri, en belirgin özellikleriyle, kendilerini avcılardan ve kuruluktan korumak için bitki sapları üzerinde beyaz, köpüklü bir madde (halk arasında "kuğu tükürüğü", "kurbağa tükürüğü" veya "yılan tükürüğü" olarak da bilinir) üretirler. Nimf, bu köpüğün içinde yaşar ve beslenir.
• Köpük Oluşumu: Nimf, ksilem özsuyunun büyük bir kısmını sindirmeden anüsünden dışarı atar. Bu sıvı, karın üzerindeki özel bezler tarafından salgılanan mukopolisakkaritlerle birleşir. Nimf, abdomeninin ucundaki tüp benzeri solunum deliği (spirakel) aracılığıyla havayı bu sıvıya enjekte ederek kabarcıklar oluşturur. Abdomeninin ritmik kasılmaları bu köpüğün oluşumunu sağlar.
• Görünüm: Nimfler, erginlere benzer ancak kanatsızdır ve genellikle daha soluk renktedir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Cercopoidea üstfamilyası, dünya genelinde kozmopolit bir yayılışa sahiptir. Tropikal bölgelerde tür çeşitliliği en fazladır. Çayırlar, otlaklar, ormanlık alanlar, tarlalar, bahçeler ve sulak alanlar gibi çok çeşitli karasal ekosistemlerde bulunurlar. Nemli ortamları tercih ederler çünkü nimflerin köpük üretimi ve yaşamı için yüksek neme ihtiyaç duyulur.
• Beslenme: Tüm Cercopoidea türleri fitofajdır (bitki yiyen). Ağız yapıları ile bitkilerin ksilem özsuyuyla beslenirler. Ksilem özsuyu, floem özsuyuna göre daha az besin içerdiğinden (özellikle protein), nimf ve erginler büyük miktarda özsu tüketmek zorundadırlar. Bu durum, onların bol miktarda dışkı (köpük veya damlacıklar halinde) üretmelerine neden olur.
• Çok çeşitli otsu bitkiler, çalılar ve ağaçlarla beslenebilirler (polifaj). Philaenus spumarius gibi türlerin yüzlerce farklı bitki türüyle beslendiği bilinmektedir.
• Ekolojik Rol:Besin Zinciri: Hem nimfler (köpük içinde) hem de erginler, kuşlar, örümcekler, yırtıcı böcekler ve parazitoidler gibi çeşitli avcılar için besin kaynağıdır. Köpük, nimfleri avcılardan ve çevresel streslerden koruyan etkili bir savunma mekanizmasıdır.
• Bitki-Böcek Etkileşimleri: Bitki fizyolojisi üzerinde etkileri vardır. Yüksek sayıda beslenen tükürük böcekleri, bitkilerde büyüme geriliğine veya deformasyonlara neden olabilir.
• Hastalık Vektörlüğü: En önemli ekolojik rolleri, bitkisel hastalıklara neden olan patojenlerin vektörleri olmalarıdır. Özellikle fitoplazmalar ve bakteriler (örn. Xylella fastidiosa) gibi hastalık etkenlerini bir bitkiden diğerine taşıyabilirler. Bu, tarım ve ormancılık için ciddi bir tehdit oluşturur.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Davranış:Sıçrama Yeteneği: "Kurbağa ağızlı" adları, hızlı ve güçlü sıçrama yeteneklerinden gelir. Tehlike anında hızla uzaklaşabilirler.
• Kamuflaj: Erginler, renkleri ve şekilleriyle bitki dallarına veya yapraklarına karışarak iyi kamufle olurlar. Nimfler ise köpük içinde gizlenerek korunurlar.
• Köpük Üretimi: Nimflerin köpük üretimi, beslenme sonrası ksilem özsuyunun dışarı atılması ve abdomen hareketleriyle havayla karıştırılmasıyla gerçekleşir. Bu köpük, nimfi avcılardan, aşırı sıcaklık ve kuruluktan korur.
• Kışı Geçirme: Çoğu tür, yumurta evresinde kışı geçirir. Yumurtalar genellikle bitki saplarına veya yaprak aralarına bırakılır.
• Yaşam Döngüsü: Cercopoidea türleri, eksik başkalaşım (hemimetabol) gösterir; yani yaşam döngüleri yumurta, nimf ve ergin evrelerinden oluşur. Pupa evresi yoktur.
• Yumurta: Dişiler, sonbaharda bitki saplarına, yaprak aralarına veya bitki artıklarına yumurtalarını bırakırlar. Yumurtalar genellikle kışı geçirir.
• Nimfler: İlkbaharda yumurtadan çıkan nimfler, bitki özsuyuyla beslenmeye başlar ve karakteristik köpük kütlelerini üretirler. Köpük içinde birkaç nimf evresi geçirirler. Nimfal gelişim genellikle birkaç hafta sürer.
• Erginler: Yaz başında (Mayıs-Haziran) olgunlaşan nimfler, son deri değişimlerini tamamlayarak kanatlı erginlere dönüşürler. Erginler köpük üretmezler.
• Nesil Sayısı: Çoğu Cercopoidea türü, yıl içinde tek bir nesil (univoltin) tamamlar. Erginler genellikle yaz boyunca aktiftir, çiftleşir ve yumurta bırakırlar.

Dağılım

Cercopoidea üstfamilyası, Antarktika hariç dünya genelinde kozmopolit bir yayılışa sahiptir.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye, farklı biyocoğrafik bölgelerin (Palearktik, İrana-Turanian ve Akdeniz) kesişim noktasında bulunması nedeniyle zengin bir Cercopoidea faunasına sahiptir. Ülkemizin tarım alanlarından ormanlara ve doğal otlaklara kadar çeşitli habitatlarda bu böceklere rastlamak mümkündür. Türkiye'de bilinen ve kaydedilmiş bazı önemli türler şunlardır:
• Philaenus spumarius (Çayır Tükürük Böceği / Meadow Spittlebug): Avrupa'da ve Türkiye'de en yaygın ve bilinen türlerden biridir. Geniş bir konukçu bitki yelpazesine sahiptir. Özellikle zeytinlikler de dahil olmak üzere birçok bitkide yaşar ve Avrupa'da Xylella fastidiosa bakterisinin ana vektörü olarak büyük ekonomik öneme sahiptir. Türkiye'de de bu türün varlığı ve potansiyel tehlikesi üzerine çalışmalar yapılmaktadır.
• Cercopis vulnerata (Siyah-Kırmızı Tükürük Böceği / Black-and-red Froghopper): Avrupa ve Türkiye'de yaygın olan, belirgin siyah ve kırmızı desenlere sahip bir türdür.
• Aphrophoridae familyasına ait diğer türler: Türkiye'de çeşitli Aphrophora ve Neophilaenus türleri de dahil olmak üzere birçok tükürük böceği türü kaydedilmiştir.
• Türkiye'de Cercopoidea faunası üzerine detaylı çalışmalar yapılmakta ve yeni tür kayıtları eklenmektedir.

İnsanlar Üzerindeki Tehlikesi ve Tedavisi

Cercopoidea üstfamilyası üyeleri, genel olarak insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmazlar. Zehirli değillerdir, ısırmazlar veya sokmazlar.

• Doğrudan Tehdit Yok:İnsanlarla fiziksel temasları zararsızdır. Nimflerin ürettiği köpük de insanlar için herhangi bir tehlike veya tahriş oluşturmaz.
• Herhangi bir ısırık veya sokma mekanizması yoktur.
• Alerjik reaksiyonlara neden olduklarına dair yaygın bir rapor bulunmamaktadır.
• Dolaylı Tehlikeler (Tarım ve Ormancılık):Tarım Zararlısı: Bitki özsuyuyla beslenmeleri nedeniyle, özellikle yoğun popülasyonlarda tarım bitkilerinde (meyve ağaçları, üzüm bağları, zeytin ağaçları, süs bitkileri, yem bitkileri) doğrudan beslenme zararlarına neden olabilirler. Bu zararlar, bitki büyüme geriliği, yaprak deformasyonu, sararma ve verim kaybı şeklinde görülebilir.
• Hastalık Vektörlüğü: Cercopoidea, bitkisel hastalıklara neden olan patojenlerin, özellikle de fitoplazmaların ve bakterilerin (en önemlisi Xylella fastidiosa) en önemli vektörlerinden biridir. Bu, tarım ve ormancılıkta ciddi ekonomik kayıplara yol açar.
• Xylella fastidiosa: Bu bakteri, zeytin ağaçlarında "zeytin ağacı hızlı ölüm sendromu" (Olive Quick Decline Syndrome), bağlarda Pierce hastalığı, badem, şeftali ve diğer birçok odunsu bitkide çeşitli hastalıklara neden olur. Philaenus spumarius ve Neophilaenus campestris gibi Cercopoidea türleri, bu bakteriyi taşıyan ana vektörler arasındadır. Akdeniz ülkelerinde zeytinliklerde ve diğer ağaçlarda yol açtığı büyük yıkım, bu böceklerin dolaylı önemini vurgulamaktadır.
• Bu durum, gıda güvenliği ve tarımsal ekonomi açısından dolaylı bir tehdit oluşturur.
• Tedavi Şekilleri:Cercopoidea ile temastan kaynaklanan herhangi bir tıbbi müdahale genellikle gerekmez. Bitkilerdeki zararlar ve hastalık yayılımı ise bitki koruma uzmanları tarafından uygun yöntemlerle (kültürel önlemler, biyolojik mücadele, vektör kontrolü, kimyasal kontrol) yönetilmelidir. Özellikle Xylella fastidiosa gibi karantina zararlıları için sıkı izleme ve mücadele stratejileri uygulanır.

Tıpta veya Başka Alanlarda Kullanım Bilgisi

Cercopoidea üstfamilyasının, tıpta veya diğer endüstriyel alanlarda doğrudan ve yaygın bir kullanım alanı bulunmamaktadır.

Ancak, bilimsel araştırmalarda ve bazı özel uygulamalarda önem taşırlar:

• Biyolojik Mücadele: Bazı yırtıcı böcekler ve parazitoidler, Cercopoidea türlerini avlayarak veya parazitleyerek doğal kontrol sağlar. Bu durum, zararlı Cercopoidea popülasyonlarının biyolojik mücadelesi için araştırma konusu olabilir.
• Biyoçeşitlilik ve Ekolojik Çalışmalar: Cercopoidea türleri, bitki-böcek etkileşimleri, ksilem özsuyu beslenme mekanizmaları, besin ağları ve ekosistem sağlığı üzerine yapılan ekolojik araştırmalarda önemli model organizmalardır. Nimflerin köpük üretimi, biyolojik savunma mekanizmaları üzerine yapılan çalışmalara da konu olur.
• Biyomimetik: Nimflerin ürettiği köpüğün yapısı ve kararlılığı, havalandırma, yalıtım ve koruma gibi özelliklere sahip malzemelerin geliştirilmesi için biyomimetik araştırmalara ilham verebilir.
• Zararlı Yönetimi Araştırmaları: Cercopoidea'nın bitki hastalıkları vektörleri olması nedeniyle, bu böceklerin yayılımını ve hastalık bulaşmasını önlemeye yönelik araştırmalar (entegre zararlı yönetimi, dirençli bitki çeşitlerinin geliştirilmesi, vektör popülasyonlarının izlenmesi ve kontrolü) büyük önem taşır. Özellikle Xylella fastidiosa gibi küresel tehdit oluşturan patojenlerin yayılımını durdurmak için bu böcekler üzerindeki çalışmalar hayati önem taşımaktadır.

Özetle, Cercopoidea üstfamilyası, doğrudan tıbbi veya endüstriyel kullanımları olmamasına rağmen, ekolojik süreçlerin anlaşılması, tarım zararlıları yönetimi ve özellikle bitki hastalıkları epidemiyolojisi açısından bilimsel ve ekonomik ilgi çekmektedir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia – Cercopoidea.
• Natural History Museum (NHM) – Cuckoo spit and fascinating froghoppers (spittlebugs).
• Frontiers in Sustainable Food Systems – Spittlebugs (Hemiptera: Cercopidae): Integrated Pest Management on Gramineous Crops in the Neotropical Ecozone.
• ResearchGate – The aphrophorid spittlebugs of Iran (Hemiptera: Cercopoidea: Aphrophoridae).
• TÜBİTAK Academic Journals – On the Polymorphic Meadow Spittlebug, Philaenus spumarius (L.) (Homoptera: Cercopidae).
• CABI Digital Library – Zeytinlerde potansiyel tehlike: Philaenus spumarius (Linnaeus) (Cercopidae) ve Auchenorrhyncha türleri (Hemiptera).
• MDPI – More than Just Host Plant Preferences for the Two Main Vectors of Xylella fastidiosa in Europe: Two Insect Species and Two Different Behaviors.
• CIHEAM – Main insect vectors of Xylella fastidiosa in Italy and worldwide.
• Bugs With Mike – Froghoppers.