Chamaeleo chamaeleon
Akdeniz Bukalemunu (Chamaeleo chamaeleon), sürüngenler sınıfının en dikkat çekici üyelerinden biridir. Eşsiz fizyolojisi ve davranışsal özellikleriyle, yaban hayatı bilimcileri için her zaman bir araştırma konusu olmuştur. Bu tür, renk değiştirme yeteneği, bağımsız hareket eden gözleri ve uzayan dili gibi benzersiz özellikleriyle bilinir.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Yaygın olarak "Bayağı Bukalemun" veya "Akdeniz Bukalemunu" olarak adlandırılan Chamaeleo chamaeleon, pullu sürüngenler takımının Bukalemunlar (Chamaeleonidae) ailesine aittir. Yaklaşık 30 cm'ye kadar büyüyebilen bu tür, yanlardan basık bir vücut yapısına, başının üzerinde miğfer benzeri bir çıkıntıya ve kavrayıcı (prehensile) bir kuyruğa sahiptir. Parmakları, dallara tutunmayı kolaylaştıran özel bir yapıda birleşmiştir.
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class): Reptilia (Sürüngenler)
- Takım (Order): Squamata (Pullu Sürüngenler)
- Aile (Family): Chamaeleonidae (Bukalemunlar)
- Cins (Genus): Chamaeleo
- Tür (Species): Chamaeleo chamaeleon
2. Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları
Chamaeleo chamaeleon, Kuzey Afrika, Orta Doğu, Arap Yarımadası ve Güney Avrupa’da geniş bir yayılıma sahiptir.
- Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, bu tür Türkiye'de Ege ve Akdeniz kıyı bölgelerinde, özellikle İzmir’den başlayarak güneye doğru uzanan sahil şeridinde yaygındır. Ayrıca, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden de nadir kayıtlar bulunmaktadır.
- Habitat Tercihi: Orman açıklıkları, makilikler, bağ ve bahçeler ile çalılıklar gibi ağaçlık ve bitki örtüsü zengini alanlarda yaşar. Deniz seviyesinden 700 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir.
3. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler
Akdeniz Bukalemunu, yavaş ve temkinli hareketleriyle bilinir. Bu türün en dikkat çekici özelliği, avlanma tekniği ve renk değiştirme kabiliyetidir.
- Beslenme: Böcekçil bir türdür. Besinlerini çekirge, kelebek, peygamber devesi ve çeşitli böcek türleri oluşturur. Özel yapılı, yapışkan dilli ile avını şimşek hızında (0.1 saniye kadar kısa bir sürede) yakalar. Dili, vücut boyunun bir buçuk katına kadar uzayabilir.
- Renk Değiştirme: Renk değiştirme yetenekleri, genellikle kamuflaj için kullanılsa da, bukalemunlar renklerini aynı zamanda ruh hallerini, sıcaklık değişimlerini ve iletişim amaçlarını ifade etmek için de kullanır.
- Üreme: Üreme dönemi yaz aylarında başlar. Sonbahar aylarında dişi bukalemun, 6 ila 40 arasında yumurtayı toprağın altına kazdığı 10 cm derinliğindeki bir çukura bırakır. Kuluçka süresi ortalama 10 ay sürer.
4. Tehlike Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri
Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:
- Zehir Durumu: Akdeniz Bukalemunu zehirli bir tür değildir. İnsanlara karşı herhangi bir saldırganlığı bulunmaz.
- Alerji Durumu: Bu türün insanlarda bilinen ciddi bir alerjik reaksiyona neden olduğuna dair bir kayıt yoktur.
- Tedavi Prosedürleri: Bir bukalemunla temas sonrası herhangi bir özel tıbbi müdahale gerekmez. İnsan varlığına karşı son derece hassas olduklarından, onları rahatsız etmemek ve doğal ortamlarına saygı duymak en iyi yaklaşımdır.
5. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu
- Ekolojik Rolü: Bukalemunlar, bulundukları ekosistemde böcek popülasyonlarını kontrol altında tutarak önemli bir avcı rolü üstlenirler. Bu özellikleri onları tarım ve ormancılık için faydalı bir tür haline getirir.
- Koruma Durumu: Küresel ölçekte IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern)" statüsünde yer alsa da, yerel olarak habitat kaybı ve turizm nedeniyle popülasyonları tehdit altındadır. Bu tür, Türkiye'de koruma altındadır ve uluslararası sözleşmelerle korunmaktadır.
Kaynaklar:
- Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
- Vikipedi - Bayağı Bukalemun Sayfası
- Doğa Koruma Biyoizlem Uygulama ve Araştırma Merkezi
- IUCN Kırmızı Listesi Verileri
Fotoğraf : Mehmet KARACA
