Centrotus cornutus – Boynuzlu Ağaç Çekirgesi / Dikenli Çekirge

Centrotus cornutus, Hemiptera takımına, Auchenorrhyncha alttakımına ve Membracidae familyasına ait, dikkat çekici morfolojisiyle bilinen küçük bir böcek türüdür. Halk arasında genellikle "Boynuzlu Ağaç Çekirgesi" veya "Dikenli Çekirge" olarak adlandırılır. Bu isimler, türün en belirgin özelliği olan pronotumunda (başın arkasındaki göğüs kısmı) bulunan, iki adet boynuz benzeri çıkıntı ve bunların geriye doğru uzanan, dalgalı, dikenli bir uzantı şeklinde olmasıyla ilgilidir. Bu tuhaf görünümleri, onları çevrelerine karışarak avcılardan korunmalarına yardımcı olan mükemmel bir kamuflaj sağlar.

Centrotus cornutus, genellikle kahverengi veya siyaha yakın mat renklerde olup, yetişkinleri 6 ila 10 mm uzunluğundadır. Bitki özsuyuyla beslenen bu böcekler, ormanlık alanlarda, bahçelerde, parklarda ve açık alanlarda çeşitli otsu bitkiler ve ağaçlar üzerinde bulunurlar. Yavruları (nimfleri) da benzer şekilde bitki özsuyuyla beslenirler ve genellikle konukçu bitkinin yapraklarının alt kısımlarında veya saplarında yaşarlar. Genel olarak tarım zararlısı olarak kabul edilmeseler de, yoğun popülasyonlarda bitkilerde lokalize zararlara neden olabilirler.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarımkanatlılar (Gerçek Böcekler)
• Alttakım: Auchenorrhyncha (Ağaç Çekirgeleri, Yaprak Pireleri, Cırcır Böcekleri vb.)
• Familya: Membracidae – Ağaç Çekirgeleri
• Cins: Centrotus Fabricius, 1803
• Tür: Centrotus cornutus (Linnaeus, 1758)

Membracidae familyası, genellikle pronotumlarının tuhaf ve abartılı şekilleriyle tanınır. Centrotus cornutus, bu familyanın Palearktik bölgedeki yaygın ve iyi bilinen türlerinden biridir.

Morfolojik Özellikler

Centrotus cornutus'un en dikkat çekici morfolojik özellikleri, hem ergin hem de nimf evrelerinde bulunur:

• Boyut: Erginler genellikle 6 ila 10 mm uzunluğundadır. Dişiler erkeklerden biraz daha büyük olabilir.
• Erginler:
• Pronotum: Türün en belirgin özelliğidir. Başın arkasında yer alan pronotum, iki büyük, boynuz benzeri yan çıkıntıya (kulak şeklinde veya dikenli) ve geriye doğru uzanan, kanatların üzerinde dalgalı veya dikenli bir uzantıya sahiptir. Bu yapı, böceğin bir dal parçasına veya bitki dikenine benzemesini sağlayarak mükemmel bir kamuflaj sunar. Latince cornutus adı da "boynuzlu" anlamına gelir.
• Renk: Genellikle koyu kahverengi, siyaha yakın kahverengi veya gri tonlarındadır. Bu renkler de kamufle olmalarına yardımcı olur.
• Gözler: Büyük ve çıkıntılı olup, genellikle kırmızımsı kahverengidir.
• Vücut: Tıknaz ve sağlam yapılıdır. Vücut yüzeyi hafif tüylüdür.
• Bacaklar: Bacakları oldukça kısadır, dinlenirken bitki yüzeyine yakın durmalarını sağlar.
• Kanatlar: Ön kanatlar soluk kahverengi ve yarı saydamdır, belirgin kahverengi damarlara sahiptir. Dinlenirken kanatlar genellikle pronotum uzantısının altında gizlenir.
• Ağız Parçaları: Bitki özsuyuyla beslenmek için özel olarak evrimleşmiş delici-emici ağız yapısına (rostrum) sahiptirler.
• Nimfler (Yavrular):
• Nimfler, erginlere kıyasla daha az belirgin boynuzlara sahiptir, ancak yine de gövdelerinde çeşitli dikenli çıkıntılar bulunabilir.
• Erginlerden farklı olarak, nimfler genellikle konukçu bitkinin alt kısımlarında, özellikle de otların saplarında veya yapraklarının altında yaşarlar.
• Nimf evreleri boyunca bir dizi deri değişimi (molt) geçirirler ve her moltta görünümleri biraz değişir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Centrotus cornutus, genellikle ormanlık alanlarda, orman kenarlarında, çalılıklarda, bahçelerde ve parklarda bulunur. Özellikle nemli veya orta derecede kuru, otsu bitki örtüsünün yoğun olduğu açık orman alanlarını tercih ederler.
• Beslenme: Hem nimfler hem de erginler, bitki özsuyuyla (floem) beslenirler. Birçok farklı bitki türüyle beslenebilen polifag bir türdür.
• Nimfler: Daha çok otsu bitkilerle beslenirler. Özellikle devedikeni (Cirsium, Carduus türleri) ve ısırgan otu (Urtica türleri) gibi bitkiler larvalar için önemli konukçulardır.
• Erginler: Genellikle ağaç ve çalı yapraklarına geçerler. Kavak (Populus), meşe (Quercus), böğürtlen (Rubus), Prunus türleri (erik, kiraz vb.) gibi odunsu bitkiler üzerinde bulunabilirler.
• Ekolojik Rol:Besin Zinciri: Hem nimfler hem de erginler, kuşlar, örümcekler, yırtıcı böcekler (bazı karıncalar ve yaban arıları) gibi avcılar için besin kaynağıdır. Kamuflaj yetenekleri sayesinde avcılardan korunmaya çalışırlar.
• Bitki-Böcek Etkileşimleri: Bitki özsuyuyla beslenme alışkanlıkları, bitki fizyolojisi üzerinde küçük bir etkiye sahip olabilir. Yoğun popülasyonlarda, bazı bitkilerde yaprak deformasyonuna veya büyümede gerilemeye neden olabilirler, ancak genellikle önemli bir tarım zararlısı olarak kabul edilmezler.
• Fitoplazma Vektörlüğü: Bazı Hemiptera türleri (yaprak pireleri ve ağaç çekirgeleri dahil) bitkisel hastalıklara neden olan fitoplazmaların ve virüslerin vektörleri olabilir. Centrotus cornutus'un spesifik olarak önemli bir hastalık vektörü olduğuna dair yaygın bir bilgi olmasa da, potansiyel olarak bu rolü oynayabilirler.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Davranış:Kamuflaj: En dikkat çekici davranışlarından biri, pronotumlarının özel şekli sayesinde çevreleriyle mükemmel bir şekilde kamufle olmalarıdır. Bir dal üzerinde dinlenirken bacaklarını içeri çekerek, bir dal parçası veya diken gibi görünürler.
• Sıçrama Yeteneği: Tehlike anında kriketler veya çekirgeler gibi hızlı ve güçlü bir şekilde sıçrayabilirler.
• Titreşimli Sinyaller: Erkekler ve dişiler, kur yapma ve çiftleşme sırasında bitki yüzeyleri boyunca titreşimli sinyaller üreterek iletişim kurabilirler.
• Yaşam Döngüsü: Centrotus cornutus, eksik başkalaşım (hemimetabol) gösterir; yani yumurta, nimf ve ergin evrelerinden oluşur. Pupa evresi yoktur.
• Yumurta: Dişiler genellikle Haziran sonu ve Temmuz başında otsu bitkilerin saplarına yumurtalarını bırakırlar. Yumurtalar küme halinde bırakılır.
• Nimfler: Yumurtadan çıkan nimfler, genellikle konukçu bitkinin tabanına yakın yaşarlar ve özsuyuyla beslenirler. Bir dizi deri değişimi geçirerek olgunlaşırlar. Nimfler genellikle kışı geçirmeden yaz sonunda ergin hale gelirler.
• Erginler: Erginler genellikle Mayıs başından Ağustos başlarına kadar görülebilirler. Çiftleşir ve yumurtalarını bırakırlar.
• Nesil Sayısı: Genellikle yıl içinde tek bir nesil (univoltin) tamamlarlar. Nimfler genellikle kışı geçirmezler, ancak bazen nimf veya yumurta olarak kışlayabilirler.

Dağılım

Centrotus cornutus, Palearktik bölgede geniş bir yayılıma sahiptir. Avrupa, Asya'nın bazı bölgeleri ve Kuzey Afrika'da bulunurlar.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye, zengin biyocoğrafik çeşitliliğe sahip olması nedeniyle bu tür için uygun habitatlar sunar. Centrotus cornutus, Türkiye faunası içinde kaydedilmiş bir türdür. Ülkemizin çeşitli bölgelerinden kayıtları bulunmaktadır.
• Türkiye'de Artvin (Hopa), Aydın (Karacasu), Sakarya (Hendek), Ankara (Kızılcahamam, Soğuksu), Antalya (Güllükdağı), Balıkesir (Kazdağı Milli Parkı) gibi farklı illerden ve bölgelerden tespitleri yapılmıştır.
• Fındık gibi bazı bitkiler üzerinde de nadiren rastlanıldığı ve potansiyel vektör olarak öneminin tartışılabileceği belirtilmiştir, ancak genellikle fındık için birincil zararlı olarak kabul edilmez.

İnsanlar Üzerindeki Tehlikesi ve Tedavisi

Centrotus cornutus, genel olarak insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmaz. Zehirli değildir, ısırmaz veya sokmaz.

• Doğrudan Tehdit Yok:İnsanlarla teması genellikle zararsızdır.
• Isırıkları veya sokmaları yoktur.
• Alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir rapor bulunmamaktadır.
• Tarım ve Bahçecilik:Bitki özsuyuyla beslendikleri için, yoğun popülasyonlarda hassas süs bitkilerinde veya genç bitkilerde hafif deformasyonlara veya zayıflamaya neden olabilirler. Ancak, genellikle önemli bir tarımsal zararlı olarak kabul edilmezler ve geniş çaplı ürün kayıplarına yol açmazlar.
• Tedavi Şekilleri:Centrotus cornutus ile temastan kaynaklanan herhangi bir tıbbi müdahale genellikle gerekmez. Herhangi bir tahriş veya endişe durumunda, etkilenen bölgeyi su ve sabunla yıkamak yeterli olacaktır.

Tıpta veya Başka Alanlarda Kullanım Bilgisi

Centrotus cornutus'un, tıpta veya diğer endüstriyel alanlarda doğrudan ve yaygın bir kullanım alanı bulunmamaktadır.

Ancak, bilimsel araştırmalarda ve ekolojik çalışmalarda bazı öneme sahip olabilir:

• Biyoçeşitlilik ve Ekolojik Çalışmalar: Centrotus cornutus gibi ağaç çekirgeleri, böcek biyoçeşitliliği, ekosistem sağlığı ve bitki-böcek etkileşimleri üzerine yapılan araştırmalarda incelenir. Onların popülasyon dinamikleri ve konukçu bitki tercihleri, orman ekosistemlerinin ve bitki örtüsünün sağlığı hakkında bilgi sağlayabilir.
• Biyomimetik: Pronotumlarının benzersiz ve karmaşık şekli, biyomimetik (doğadan ilham alan tasarım) alanında potansiyel olarak ilgi çekici olabilir. Kamuflaj ve yapısal güçlülük gibi özellikler, mühendislik veya malzeme bilimi alanlarında ilham verebilir.
• Fitoplazma Vektör Araştırmaları: Auchenorrhyncha alttakımındaki birçok tür, bitkisel hastalıklara neden olan fitoplazmaların ve virüslerin vektörüdür. Centrotus cornutus'un bu tür patojenleri taşıma potansiyeli (eğer varsa) araştırılabilir, ancak şu an için önemli bir vektör olduğu bilinmemektedir.

Özetle, Centrotus cornutus, estetik ve ekolojik ilgi alanının ötesinde, doğrudan tıbbi veya endüstriyel kullanımları olmayan bir böcek türüdür.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia – Centrotus cornutus.
• Plantiary – Horned Treehopper (Centrotus Cornuta) Insect Identification Guide, Habitat & Facts.
• The Wildlife Trusts – Horned treehopper.
• Forest Pests – Centrotus cornutus / Thorn-hopper.
• ResearchGate – Some additional faunistic records on the family Membracidae (Hemiptera: Auchenorrhyncha: Cicadomorpha) in Turkey.
• ResearchGate – Türkiye'de Fındıklarda Bulunan Auchenorrhyncha (Hemiptera: Fulgoromorpha ve Cicadomorpha) Türleri ve Potansiyel Vektörler Olarak Önemi.
• INPN – Centrotus cornutus (Linnaeus, 1758).
• Biodiversidade.eu – Centrotus cornutus (Linnaeus, 1758).