Xerotyphlops vermicularis
Xerotyphlops vermicularis
Kör İp Yılanı – Solucan Yılanı
(Latince anlamı: Xerotyphlops = “kuru bölgelerin kör yılanı”; vermicularis = “solucanımsı”)
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia – Hayvanlar
- Şube: Chordata – Kordalılar
- Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
- Takım: Squamata – Pullular
- Alttakım: Serpentes – Yılanlar
- Familya: Typhlopidae – Kör yılanlar
- Cins: Xerotyphlops
- Tür: Xerotyphlops vermicularis (Merrem, 1820)
Fiziksel Özellikler
- Boy: Genellikle 15–25 cm; nadiren 30 cm’ye yaklaşır
- Vücut: İnce, silindirik, solucanı andırır
- Göz: Deri altında, körleşmiş – ışığa çok az tepki verir
- Renk: Tekdüze açık kahverengi, bej ya da soluk pembe
- Baş: Uç kısmı genişlememiş; kuyrukla ayırt edilmesi zordur
- Pullar: Dairesel dizilimde, parlak ve pürüzsüz yapıdadır
- Dişler: Üst çenede bulunur (dişsiz görünen kafa morfolojisiyle karıştırılabilir)
Habitat ve Yayılım
- Kurak ve yarı kurak taşlık, kumluk alanlarda yaşar
- Toprak altında, çürük odunlarda, taş altlarında bulunur
- Akdeniz, Balkanlar, Orta Doğu ve Kafkasya’ya yayılmıştır
- Türkiye’de hemen her bölgede gözlenmiştir; özellikle Ege, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır
Beslenme
- Karasal omurgasızlarla beslenir: Termitler, karınca larvaları, küçük böcek pupaları
- Avını çoğunlukla koku duyusuyla bulur
- Tünel açarak toprağın içinde yavaşça ilerler ve avını yutar
Üreme ve Yavru Gelişimi
- Ovipardır (yumurtlayarak çoğalır)
- Yaz ortasında 1–3 yumurta bırakır
- Yumurtalar toprak altında veya taş altlarına gizlenir
- Yavrular yaz sonuna doğru çıkar ve erginlere benzer morfolojiye sahiptir
Davranış ve Yaşam Döngüsü
- Yarı fosoryal (yarı toprak altı) yaşam sürer
- Gündüzleri taş ve toprak altında saklanır; gece aktifleşebilir
- Yerleşik bireylerdir, çok küçük alanlarda yaşar
- Yüzeye nadiren çıkar, genelde nemli günlerde
Ekolojik Rol
- Toprak altı omurgasızlarının avcısı olarak ekosistemde dengeleyici rol oynar
- Tünel açma davranışıyla toprağın havalanmasına yardımcı olur
- Besin zincirinde kuşlar ve küçük memeliler için av konumundadır
İnsana Zararlılık Durumu
- İnsana tamamen zararsızdır
- Zehirli değildir
- Isırmaz, kendini savunmaz
- Genellikle insan eline alındığında kıvrılır veya hareketsiz kalır
Kültürel/Tıbbi Notlar ve İlginç Bilgiler
- Antik çağda bu tür, "toprağın yaşayan ipliği" olarak adlandırılmıştır
- Bazı halklar bu canlıyı “kör solucan” ya da “canlı kök” olarak tanımlar
- Görünüşü nedeniyle sıklıkla solucanlarla karıştırılır
- Bilimsel adı “vermicularis” kelimesi de bu benzerliğe atıf yapar
Türkiye’deki Varlığı
- Tüm Anadolu'da yaygın olarak bulunur
- Gözlem kayıtları: İzmir, Konya, Gaziantep, Şanlıurfa, Aksaray, Eskişehir, Adana
- Genellikle gözlemlenmesi zordur çünkü toprak altı yaşam sürer
- Türkiye Herpetofaunasında Xerotyphlops vermicularis en yaygın kör yılan türüdür
- Eski kaynaklarda Typhlops vermicularis olarak geçmiştir
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Solucandır, sürüngen değildir.”
- Gerçek: Gerçek bir yılandır; solucan benzeri görünümü sadece morfolojiktir.
- Efsane: “Gözleri yoktur.”
- Gerçek: Gözleri vardır ama derinin altına gömülüdür ve işlevleri çok sınırlıdır.
- Efsane: “Topraktan çıkarak insan cildine girer.”
- Gerçek: Bu tamamen asılsız bir efsanedir; topraktan çıkması nadir, cilde girme gibi bir davranışı yoktur.
- Efsane: “İkiye bölünürse iki canlıya dönüşür.”
- Gerçek: Rejenerasyon yeteneği yoktur; bu tür travmalar ölümcüldür.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar
- Sindaco, R. & Jeremčenko, V.K. (2008). The Reptiles of the Western Palearctic
- Tok, C.V. et al. (2016). Türkiye Sürüngenleri
- Baran, İ. & Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası
- IUCN Red List (2024) – Xerotyphlops vermicularis
Fotoğraf:Mustafa Güray Bukan
