Viola sieheana W.Becker (Çayır Menekşesi)

Bugün, bahar aylarında doğayı süsleyen ve özellikle Türkiye florası için önem taşıyan bir menekşe türü olan Viola sieheana'yı tanıyacağız. Halk arasında bazen Çayır Menekşesi olarak da bilinen bu tür, Violaceae (Menekşegiller) familyasının bir üyesidir ve botanikçi Walter Siehe'nin anısına adlandırılmıştır. Genellikle ormanlık ve sulak alanlarda kendine özgü güzelliğiyle karşımıza çıkar.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Viola sieheana, Violaceae (Menekşegiller) familyasına ve Viola (Menekşe) cinsine aittir. Bilimsel adındaki "W.Becker" kısaltması, bu türün ilk olarak ünlü botanikçi Wilhelm Becker tarafından tanımlandığını ve isimlendirildiğini gösterir.

• Alem (Kingdom): Plantae (Bitkiler)
• Şube (Phylum): Angiospermae (Çiçekli Bitkiler)
• Sınıf (Class): Eudicots (İki Çenekliler)
• Alt Sınıf (Subclass): Rosids (Rosidler)
• Takım (Order): Malpighiales
• Familya (Family): Violaceae (Menekşegiller)
• Cins (Genus): Viola (Menekşe)
• Tür (Species):: Viola sieheana (Çayır Menekşesi)

Etimoloji (Adının Kökeni)

Tür epiteti olan "sieheana", bu bitkiyi toplayan ve bitki bilimine önemli katkılarda bulunmuş olan Alman mühendis ve bitki toplayıcısı Walter Siehe (1859-1928) anısına verilmiştir. Siehe, özellikle yirminci yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu da dahil olmak üzere Yakın Doğu'dan çok sayıda bitki örneği toplamış ve flora araştırmalarına büyük destek sağlamıştır.

Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Durumu

Viola sieheana, doğal olarak Balkanlar (Romanya, Bulgaristan, Yunanistan), Kırım, Kafkasya, Batı Suriye ve Anadolu'da yayılış gösterir.

Türkiye florası, Viola sieheana'nın doğal yayılış alanlarından biridir ve ülkemizin çeşitli bölgelerinde bulunur. Özellikle Kuzey Anadolu, İç Anadolu, Batı ve Doğu Karadeniz bölgelerinde kaydedilmiştir. Kocaeli, Bolu, Sakarya, Zonguldak, Artvin, Trabzon, Kastamonu, Karabük gibi illerdeki ormanlık alanlarda ve sulak yerlerde görüldüğü bilinmektedir. İstanbul'da da bazı doğal ormanlık veya sulak habitatlarda bulunma potansiyeli mevcuttur. Genellikle deniz seviyesinden bin sekiz yüz metreye kadar olan yüksekliklerde, gölgelik alanlarda veya akarsu kenarlarında yetişir.

2. Temel Fiziksel ve Morfolojik Özellikler

Viola sieheana, diğer menekşelerden ayıran belirgin özelliklere sahiptir:

• Büyüme Şekli: Genellikle yirmi beş santimetreye kadar boylanabilen, çok yıllık otsu bir bitkidir. Genellikle gövdesi belirgindir veya sürünücü dallar oluşturabilir.
• Yaprak Morfolojisi: Yapraklar genellikle kalp şeklinde (cordate) veya yumurtamsı olup, kenarları dişlidir. Bitkinin genç yaprakları tüylü olabilir.
• Çiçek Morfolojisi: Çiçekler beyazdan mavimsi beyaza veya açık maviye kadar değişen renklerde olabilir. Tek simetrili (zigomorfik) yapıya sahiptirler. Alt taç yaprağı diğerlerinden daha büyük ve belirgindir; tabanında genellikle beyazımsı ve kalın bir mahmuz bulunur. Çanak yaprakları yaklaşık dört milimetre genişliğindedir ve hafifçe kulakçıklıdır. Tepeciğin (stilusun ucu) üzerinde bir tutam tüy bulunması karakteristik bir özelliktir. Çiçeklenme dönemi genellikle Mart ayından Haziran ayına kadar sürer.
• Meyve Özelliği: Meyve, olgunlaştığında açılan, üç kapakçıklı bir kapsüldür. Tohumlar genellikle elaiosomlara sahiptir, bu da karıncalar tarafından yayılmalarına yardımcı olur.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Viola sieheana, orman altlarının ve akarsu kenarlarının nazik sakinlerinden biridir. Beyaz veya mavimsi çiçekleriyle gölgeliklere aydınlık katar. Özellikle tohum yayılımında karıncalarla olan etkileşimi, doğadaki canlılar arasındaki şaşırtıcı bağların güzel bir örneğidir. Bu tür, botanik araştırmaları için de önemli bir değer taşır."

3. Ekolojik ve Biyolojik Önemi

• Habitat Tercihi: Viola sieheana, doğal olarak gölgelik orman alanlarını, çalılıkları, akarsu ve dere kenarlarını tercih eder. Nemli ve humusça zengin topraklarda iyi gelişim gösterir. Yüksek dağlık bölgelerden nispeten alçak rakımlara kadar geniş bir dikey dağılıma sahiptir.
• Ekolojik Rolü:Tozlaşma: Çiçekleri, arılar ve diğer böcekler için erken ilkbaharda önemli bir nektar ve polen kaynağı sağlayarak ekosistemdeki tozlaşmaya katkıda bulunur.
• Tohum Yayılımı: Tohumlarının üzerindeki elaiosomlar sayesinde, karıncalar tarafından yayılması (mirmekokori) sağlanır. Bu, bitkinin yeni ve uygun habitatlara yayılmasında etkili bir stratejidir.
• Biyoçeşitlilik: Bulunduğu habitatlarda, yerel biyoçeşitliliğin bir parçası olarak ekosistem dengesine katkıda bulunur.

4. İnsanlarla Etkileşim ve Kullanım Alanları

• Zehirli Mi? Yenilebilir Mi? Viola sieheana hakkında zehirli olduğuna dair yaygın bir bilgi bulunmamaktadır. Menekşe cinsinin birçok türü gibi, bu türün de çiçekleri ve genç yaprakları geleneksel olarak bazı yörelerde yenilebilir veya süsleme amaçlı kullanılmış olabilir, ancak bu konuda özel bir veri azdır.
• Tıp ve Eczacılıkta Kullanımı: Viola sieheana'nın geleneksel veya modern tıpta spesifik bir kullanımı hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Ancak, Viola cinsinin diğer üyeleri (özellikle Viola odorata) geleneksel tıpta solunum yolu rahatsızlıkları ve cilt sorunları için kullanılmıştır.
• Diğer Kullanım Alanları:Peyzaj ve Süs Bitkisi: Çiçeklerinin güzelliği nedeniyle, gölgelik bahçelerde veya doğal peyzaj alanlarında süs bitkisi olarak değerlendirilebilir.
• Araştırma: Bitki bilimcileri için Viola cinsinin taksonomisi ve evrimi üzerine yapılan çalışmalarda önemli bir örnek olabilir.

5. Koruma Durumu

Viola sieheana, geniş bir coğrafi alana yayılmış olması nedeniyle, küresel düzeyde tehdit altında olan bir tür olarak kabul edilmez. Genel olarak IUCN Kırmızı Listesi'nde "En Az Endişe Verici" (Least Concern) kategorisinde yer alır.

Ancak, her ne kadar yaygın olsa da, yerel habitat tahribatı, orman ekosistemlerindeki değişiklikler, aşırı otlatma veya bazı spesifik çevresel baskılar nedeniyle bölgesel popülasyonları olumsuz etkilenebilir. Özellikle doğal yaşam alanlarının korunması ve tür içi genetik çeşitliliğin sürdürülmesi, bu türün gelecekte de varlığını sürdürebilmesi için önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Plants of the World Online (Kew Gardens) – Bitki taksonomisi ve morfolojisi veri tabanları.
• GBIF (Global Biodiversity Information Facility) – Viola sieheana'ya ait dağılım ve taksonomik kayıtlar.
• Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• Flora of Turkey and the East Aegean Islands (P.H. Davis) – Türkiye florasına dair temel referans.
• Kocaeli Bitkileri (kocaelibitkileri.com) – Bölgesel flora bilgileri.
• IUCN Kırmızı Liste – Bitki türlerinin koruma durumları.
• Akademik Çalışmalar ve Herbaryum Kayıtları – Viola cinsi üzerine yapılmış detaylı araştırmalar.
• https://www.inaturalist.org/photos/362349010