Spalerophis diadema

Spalerosophis diadema (Schlegel, 1837)

Yaygın adlar: Taçlı Yılan, İran Hançer Yılanı

Eski adlar: Coluber diadema, Zamenis diadema

Tür adı anlamı:

– diadema: Latince “taç” anlamına gelir. Baş üzerindeki desen bu isme neden olmuştur.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pullular

Alt takım: Serpentes – Yılanlar

Aile: Colubridae – Arka dişli yılanlar

Cins: Spalerosophis

Tür: Spalerosophis diadema (Schlegel, 1837)

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Boy: Genellikle 100–150 cm, nadiren 180 cm’ye kadar ulaşabilir

Vücut: Kalın yapılı, uzun ve güçlü kaslı

Renk: Sarımsı–bej zemin üzerine koyu kahverengi ya da kırmızımsı benekler; baş bölgesinde “taç benzeri” koyu desenler bulunabilir

Karın: Soluk sarı veya krem renkte, desensiz

Baş: Büyük, gözleri belirgin, genellikle başta çapraz koyu işaret

Ayırt edici özellik: Orta Asya çöllerine uyumlu görünümü ve başındaki desenli yapı

Yayılım ve Habitat

Habitat: Yarı çöl, bozkır, taşlık düzlükler, tarım çevreleri

Rakım: 0–1500 m

Doğal Yayılım:

– Türkiye: Doğu ve Güneydoğu Anadolu (Şanlıurfa, Mardin, Şırnak, Hakkâri)

– Ayrıca: Suriye, Irak, İran, Afganistan, Pakistan, Ürdün, İsrail, Mısır, Hindistan'ın kuzeyi

Davranış ve Ekoloji

Aktiflik: Gündüzcü (diurnal) ve alacakaranlıkta da aktif olabilir

Davranış: Oldukça çevik; rahatsız edildiğinde savunma amaçlı saldırabilir

Savunma: Tıslama, vücut kıvırma, kafa düzleştirme

Tırmanma yeteneği: Sınırlı; genelde yer düzeyinde

Yüzme: Gözlenmiştir; nadir

Beslenme

Diyet: Küçük memeliler (fare, sıçan), kuş yavruları, kertenkeleler

Avlanma: Zehirsizdir; boğarak etkisiz hale getirebilir (yarı-konstriktif eğilim gösterir)

Ekolojik rol: Tarımsal alanlarda kemirgen kontrolünde önemli rol oynar

Üreme Bilgisi

Çiftleşme: Nisan – Mayıs

Yumurtlama: Haziran – Temmuz

Yumurta sayısı: 4–12 yumurta

Yavrular: 25–30 cm uzunlukta doğar; desenli ve canlı renklidir

İnsana Zararlılık Durumu

Zehir: Taşımaz

Isırma: Tehdit altında ısırabilir; nadiren kanatıcı olabilir

Tıbbi risk: Yoktur

Savunma davranışı: Tıslama, vücut kabartma, ileri atılma

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Isırık sabunlu suyla temizlenmeli
• Lokal antiseptik uygulanmalı
• Klinik izleme gerekmez
• Panzehir gerekmez

Koruma Durumu

IUCN Kırmızı Liste: LC (Asgari endişe)

Türkiye’de Durum: Sınırlı bölgelerde yayılış gösterdiğinden yerel popülasyonlar kırılgan olabilir

Tehditler:

– Zehirli sanılarak öldürülme

– Tarımsal habitat kaybı

– Yol geçişleri

Koruma önerisi: Doğu bölgelerde gözlem programları ve halk bilgilendirme faaliyetleri yürütülmelidir

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. “Kafasında taç işareti olan yılanlar lanetlidir” inancı
2. Gerçek: Bu desen yalnızca doğal pigment yapısıdır; biyolojik işleve sahiptir.
3. “Çöllerde yaşayan yılanların zehri çok güçlüdür” efsanesi
4. Gerçek: Spalerosophis diadema tamamen zehirsizdir.
5. “Bu yılan çığlık atar, insanı kovalar” söylencesi
6. Gerçek: Tıslama sesiyle tehdit oluşturur ama saldırgan değildir.
7. “Başındaki desen değişirse saldıracağı anlaşılır” inanışı
8. Gerçek: Desen sabittir; saldırı davranışıyla ilgisi yoktur.
9. “Tarlaya girerse hasadı kurutur” efsanesi
10. Gerçek: Aksine, kemirgenlerle beslenerek mahsulü korur.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

1. Baran, İ. & Atatür, M. (1998). Türkiye Herpetofaunası
2. Sindaco, R. & Jeremčenko, V. (2008). The Reptiles of the Western Palearctic
3. Tok, C.V. ve Ark. (2010). Türkiye'nin Güneydoğusundaki Yılanlar Üzerine
4. Reptile Database – www.reptile-database.org
5. IUCN Red List – www.iucnredlist.org

Fotoğraf: Aslan Abir - Ahmet Uluyardımcı - Mazlum Arıcı