Umbrina cirrosa

Umbrina cirrosa, Sciaenidae (Minekopgiller) familyasına ait, ılık ve sıcak denizlerde yaşayan önemli bir balık türüdür. Türkiye sularında halk arasında yaygın olarak Granyöz, Kötek veya bazen İskorpit (yanlış isimlendirme) olarak bilinir. İngilizce konuşulan bölgelerde ise Shi Drum veya Bearded Umbrine (Sakallı Minekop) adıyla anılır.

Latince ismindeki "Umbrina" kelimesi Latince'de bir balık türüne atıfta bulunur ve "cirrosa" ise balığın çenesindeki küçük bıyığına ithafen "kıvırcık saçlı" veya "saçaklı" anlamına gelir.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıTürkçe Adı / AçıklamaÂlem (Kingdom)AnimaliaHayvanlarŞube (Phylum)ChordataKordalılarSınıf (Class)ActinopterygiiIşınsal YüzgeçlilerTakım (Order)Acanthuriformes (eski Perciformes)Aile (Family)SciaenidaeMinekopgillerCins (Genus)UmbrinaTür (Species)U. cirrosaYabancı AdıShi Drum, Bearded Umbrine, Sea CrowTanımlayanLinnaeus, 1758Latince AnlamıUmbrina: Latince'de balık türü. Cirrosa: "Kıvırcık saçlı/saçaklı" (çenedeki bıyık nedeniyle).

II. Morfolojik ve Fiziksel Özellikler

• Boyut ve Ağırlık: Ortalama 40 cm boyunda olup, maksimum 73 cm total boya ulaşabilir. (Kaynak: Wikipedia)
• Vücut Yapısı: Vücudu orta derecede uzun, derin ve yanlardan hafifçe sıkıştırılmıştır.
• Ayırt Edici Özellikler:

1. Bıyık (Barbel): Çenesinin altında, ucunda gözenek bulunan kısa ve sert bir bıyık bulunur. Bu, besin arayışında kullandığı duyusal bir organdır.
2. Renklenme: Genel rengi grimsi-gümüşten kahverengimsiye kadar değişir ve metalik bir parlaklığa sahiptir. Özellikle sırt bölgelerinde boyuna koyu çizgiler bulunur.
3. Yüzgeçler: Solungaç kapağının arka kenarındaki zarlar simsiyah renktedir. Yüzgeçleri koyu renklidir.
4. Ağız: Ağzı küçüktür ve alt konumdadır (inferior), üzerinde villiform (kadife gibi) dişler bulunur.

III. Habitat ve Ekoloji

• Dağılım: Doğu Atlantik Okyanusu'nun ılık suları, Akdeniz ve Karadeniz'de yayılış gösterir.
• Habitat Tercihi: Demersal (dipte yaşayan) bir türdür.
• Derinlik: Genellikle sığ kıyı sularından, 100 metreye kadar olan derinliklerde, kumlu ve çamurlu-kumlu diplerde bulunur.
• Beslenme: Etobur (karnivor) olup, besinini genellikle deniz tabanından, çenesindeki bıyığı yardımıyla arayarak bulur.
• Diyet Bileşenleri: Başlıca küçük deniz omurgasızları, yengeçler, karidesler, solucanlar ve yumuşakçalar ile beslenir.
• Ses Çıkarma: Minekopgiller (Sciaenidae) familyasının tüm üyeleri gibi, Granyöz de hava keselerini kullanarak davul sesine benzer karakteristik bir ses çıkarabilir. Bu sesler özellikle üreme dönemlerinde iletişim ve eş çekmek için kullanılır.

IV. Üreme ve Yaşam Döngüsü

• Üreme Dönemi: Akdeniz'de genellikle ilkbaharın sonundan yaza (Nisan-Temmuz) doğru ürerler.
• Eşeysel Olgunluk: Erkekler dişilere göre daha erken cinsel olgunluğa ulaşır. Dişilerin ilk olgunluk boyu bölgeye göre 30 ile 45 cm arasında değişebilir.
• Büyüme: Hızlı büyüyen bir türdür ve ticari balıkçılık için önemlidir.

V. Ticari Önemi ve Korunma Durumu

• Ticari Değer: Eti oldukça lezzetlidir ve Akdeniz'de yüksek ticari değere sahiptir. Avcılığı, genellikle trol, ağ ve olta ile yapılır. Aynı zamanda su ürünleri yetiştiriciliğinde de değerlendirilen bir türdür.
• Zehirlilik: Umbrina cirrosa zehirli değildir.
• Korunma Durumu (IUCN Red List): Hassas (Vulnerable - VU) kategorisinde listelenmiştir. Yoğun avcılık baskısı ve habitat bozulması, Akdeniz popülasyonları için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. (Kaynak: IUCN 3.1)

VI. Tarihsel ve Mitolojik Bilgiler

Minekopgiller familyasının (Sciaenidae) üyeleri, özellikle de Granyöz ve onun yakın akrabaları olan Minekop (Argyrosomus regius), tarih boyunca ilginç bir özelliğe sahip olmuştur: Otolitler (Kulak Taşları).

• Antik Romalılar ve "Hile Taşı" (Lapis de Judicio):
• Granyöz gibi balıkların kafatasında bulunan iki küçük, beyaz ve sert kulak taşına (otolit) antik çağlardan beri büyük önem verilmiştir.
• Özellikle büyük ve belirgin otolitlere sahip olan Minekopgillerin bu taşları, bazı kültürlerde tılsım veya muska olarak kullanılmıştır.
• Antik Romalılar bu taşlara "Lapis de Judicio" (Yargı/Hile Taşı) adını vermişlerdir. Bu isim, otolitin ortasındaki L şeklindeki oluğun, bir yılanı andırması veya bir yargıcın kürsüsünü temsil etmesi gibi farklı yorumlara dayanır. Bu taşların, özellikle sağır ve dilsizler için şifa getirdiğine inanılırdı.
• Ses Çıkarma Efsaneleri:
• Granyöz'ün (ve akrabalarının) hava kesesiyle çıkardığı "uğultu" veya "davul" sesi, eski balıkçılar arasında büyük merak uyandırmıştır. Geceleri deniz dibinden gelen bu sesler, bazen deniz canavarlarının uluması veya gizemli ruhların çağrısı gibi mistik olaylarla ilişkilendirilmiştir. Bu ses özelliği, familyanın İngilizce isminde "Drum" (Davul) kelimesinin geçmesinin de sebebidir.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

(Bu bilgiler, Wikipedia, IUCN Red List, ve su ürünleri biyolojisi üzerine yapılmış bilimsel çalışmalar ile tarihsel balıkçılık kültürü kayıtlarından derlenmiştir.)

Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/55438306