Sciaena umbra
Sciaena umbra, Sciaenidae (Minekopgiller) familyasının bir diğer önemli üyesi olup, Türkiye sularında yaygın olarak Eşkina adıyla bilinir. Bazı Karadeniz ve Ege bölgelerinde ise Mavruşgil veya Kötek (Granyöz ile ortak adlandırma) isimleri kullanılır. İngilizcede Brown Meagre olarak geçer.
Latince ismindeki "Sciaena" kelimesi Yunanca'da bir balık türüne atıfta bulunurken, "umbra" Latince'de "gölge", "karanlık" veya "güneşsiz yer" anlamına gelir. Bu isim, balığın genellikle mağara içleri, oyuklar ve kayalık karanlık habitatları tercih etmesine ithafen verilmiştir.
I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme
SeviyeBilimsel AdıTürkçe Adı / AçıklamaÂlem (Kingdom)AnimaliaHayvanlarŞube (Phylum)ChordataKordalılarSınıf (Class)ActinopterygiiIşınsal YüzgeçlilerTakım (Order)Acanthuriformes (eski Perciformes)Aile (Family)SciaenidaeMinekopgillerCins (Genus)SciaenaTür (Species)S. umbraYabancı AdıBrown MeagreTanımlayanLinnaeus, 1758Latince AnlamıUmbra: "Gölge", "karanlık yer". (Karanlık yaşam alanı tercihi nedeniyle).
II. Morfolojik ve Fiziksel Özellikler
- Boyut ve Ağırlık: Maksimum 70 cm boya ve 4 kg ağırlığa ulaşabilir, ancak ticari avlarda yaygın boyu 30 ile 50 cm civarındadır. Vahşi doğada 20 yıldan fazla yaşayabilen uzun ömürlü bir türdür. (Kaynak: ResearchGate, Bauchot, 1987)
- Vücut Yapısı: Vücut kaslı, yanlardan hafif basık ve sırt yüzgeci sırt boyunca uzanır.
- Ayırt Edici Özellikler:
- Renklenme: Sırtı genellikle koyu kahverengi, yanları bronz-altın sarısı renkte olup metalik bir parlaklığa sahiptir. Karın bölgesi beyazımsıdır.
- Yüzgeçler: Kuyruk yüzgecinin kenarı belirgin şekilde S şeklinde veya yuvarlaktır. Pelvik (karın) ve anal yüzgeçleri siyahımsıdır, bu da ona koyu bir görünüm verir.
- Ağız: Ağzı nispeten büyüktür ve keskin dişlere sahiptir. Çenesinde belirgin bir bıyığı yoktur (Granyöz'den ayıran önemli bir özellik).
- Ses Çıkarma: Diğer Minekopgiller gibi, Eşkina da üreme dönemlerinde veya tehlike anında kaslarını hava kesesine sürterek davul vuruşuna benzer güçlü sesler çıkarabilir.
III. Habitat ve Ekoloji
- Dağılım: Tüm Akdeniz, Karadeniz, Azak Denizi ve Doğu Atlantik Okyanusu kıyı sularında yayılış gösterir. Karadeniz'de doğal olarak bulunan bir türdür.
- Habitat Tercihi: Demersal bir tür olup, genellikle kayalık resifler, taşlık zeminler, mağaralar, oyuklar ve su altı bitki örtüsünün yoğun olduğu bölgeleri tercih eder. Işıktan kaçınan ve gizlenmeyi seven sosyal bir türdür; küçük gruplar (20-150 birey) halinde yaşayabilir. (Kaynak: ResearchGate)
- Derinlik: Genellikle sığ kıyı sularından başlar ve 180 metre derinliğe kadar inebilir.
- Beslenme: Etobur (karnivor) olup, derin ve karanlık yaşam alanlarında avlanır.
- Diyet Bileşenleri: Ana besin grupları kabuklular (özellikle Karadeniz'de), küçük balıklar (teleostlar) ve yumuşakçalardır. (Kaynak: DergiPark)
IV. Üreme ve Yaşam Döngüsü
- Üreme Dönemi: Akdeniz ve Karadeniz'de genellikle ilkbahar ve yaz ayları boyunca (Mart-Ağustos) ürer. Üreme için kumlu sahillere veya kayalık bölgelerdeki sığ alanlara gelirler. (Kaynak: ResearchGate, DergiPark)
- Eşeysel Olgunluk: Cinsel olgunluğa 25 cm boy civarında (17 cm'den büyük bireylerde görülmeye başlar) ulaşılır. (Kaynak: DergiPark, ResearchGate)
- Yumurtlama: Yumurtaları ve larvaları başlangıçta pelajik (suda serbest yüzen) olarak gelişir.
V. Ticari Önemi ve Korunma Durumu
- Ticari Değer: Eti beyaz, sert ve lezzetlidir. Balıkçılıkta yüksek değere sahip olup, olta, uzatma ağları ve zıpkınla avcılığı popülerdir.
- Zehirlilik: Sciaena umbra zehirli değildir.
- Korunma Durumu (IUCN Red List): Neredeyse Tehdit Altında (Near Threatened - NT) kategorisinde listelenmiştir. Uzun ömürlü olması, geç olgunlaşması ve üreme dönemlerinde sığ sulara gelmesi nedeniyle yoğun avcılık baskısına karşı oldukça hassastır. Kirlilik ve habitat kaybı da popülasyonunu olumsuz etkilemektedir.
- Tıbbi Kullanım: Türkiye'de yakalanan Eşkina balığının otolitleri (kulak taşları), halk arasında bazı bölgelerde toz haline getirilerek idrar yolu rahatsızlıklarına iyi geldiği inancıyla kullanılmaktadır. (Kaynak: ResearchGate)
VI. Tarihsel ve Mitolojik Bilgiler
Minekopgiller familyası, özellikle Eşkina'nın otolitleri ve akustik özellikleri nedeniyle tarih boyunca hem mistik hem de pratik bir öneme sahip olmuştur.
- Otolit: "Sağırlık Taşı" ve Şifa İnancı:
- Eşkina (ve Minekop) otolitleri, Antik çağlardan beri değerli kabul edilmiştir. Halk arasında bu taşların, özellikle işitme ve idrar yolu rahatsızlıklarının tedavisinde kullanıldığına dair yaygın bir inanış mevcuttur.
- Otolitin, taşın bulunduğu balık türünün adının aksine ("Umbra" - gölge), kişiyi hastalıklardan koruduğuna veya iyileştirdiğine inanılırdı. Bu taşların toplanması ve satılması, Anadolu'nun bazı kıyı bölgelerinde halen devam eden geleneksel bir uygulamadır.
- "Sualtı Davulcusu" Efsaneleri:
- Eşkina'nın su altında çıkardığı güçlü davul sesleri, Antik Yunan ve Roma denizcileri tarafından fark edilmiş ve kayıtlara geçmiştir. Bu seslerin bazen çok yüksek tonlarda, gemilerin altından geldiği ve denizcileri şaşırttığı anlatılır.
- Seslerin kaynağı tam olarak anlaşılamadığı dönemlerde, bazı efsaneler bu balık seslerini, kayıp hazineleri koruyan sualtı ruhlarının veya deniz tanrılarının uyarılarının bir parçası olarak görmüştür. Bilimsel olarak akustik iletişim yeteneği, bu türün mağara gibi karanlık ve kapalı ortamlarda eş bulma ve sürü koordinasyonunu sağlama yeteneğinin temelini oluşturur.
Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
(Bu bilgiler, DergiPark, ResearchGate, IUCN Red List, ve Akdeniz ile Karadeniz balıkçılık biyolojisi üzerine yapılmış bilimsel çalışmalar ile tarihsel ve kültürel balıkçılık kayıtlarından derlenmiştir.)
