Thyrididae – Pencere Kanatlı Güveler / Resimli Kanatlı Güveler

Thyrididae, Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler) takımına ait, kanatlarında genellikle şeffaf veya yarı saydam "pencere" benzeri alanlar bulunmasıyla tanınan ilginç bir güve familyasıdır. Halk arasında genellikle "Pencere Kanatlı Güveler" (Window-winged Moths) veya "Resimli Kanatlı Güveler" (Picture-winged Moths) olarak bilinirler. Bu isimler, kanatlarındaki karakteristik desenlere ve bazı türlerin kanatlarındaki transparan bölgelere atıfta bulunur.

Bu familyanın erginleri genellikle küçük ila orta boyutlu olup, bazı tropikal türler daha büyük olabilir. Dinlenirken kanatlarını hafifçe çatılı bir şekilde veya "T" şeklinde vücutlarına yaslarlar. Kanat desenleri ve renkleri türden türe büyük çeşitlilik gösterir; genellikle koyu renkli ve kamufle edici olabilirler, ancak tropikal türler arasında parlak renkli ve gündüz uçan türler de bulunur. Labial palpleri genellikle belirgin değildir. Larvaları, genellikle yaprak kıvırıcı veya sap delicisi olarak bitkilerin içinde beslenirler ve bazı türler galler oluşturabilir. Çoğunlukla tropikal ve subtropikal bölgelerde yayılış gösterirler. Taksonomik olarak Thyridoidea üstfamilyasının tek familyasıdır.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Lepidoptera – Kelebekler ve Güveler
• Üstfamilya: Thyridoidea Herrich-Schäffer, 1846
• Familya: Thyrididae Herrich-Schäffer, 1846

Thyrididae familyası, dünya genelinde 1.000'den fazla tanımlanmış türe ve çok sayıda cinse sahiptir. Familya içinde başlıca dört altfamilya bulunur:

• Charideinae
• Siculodinae
• Striglininae
• Thyridinae

Morfolojik Özellikler

Thyrididae familyası üyeleri, özellikle kanat desenleri ve dinlenme duruşlarıyla ayırt edilir:

• Boyut: Genellikle küçük ila orta boyutlu güvelerdir. Kanat açıklıkları çoğunlukla 10 ila 30 mm arasında değişir, ancak bazı tropikal türlerde bu boyut daha büyük olabilir.
• Erginler (İmagolar):
• Genel Görünüm: Vücutları genellikle sağlam ve tüylüdür. Renkleri kamufle edici tonlarda (koyu kahverengi, gri) olabileceği gibi, özellikle tropikal türler arasında parlak renkli ve gösterişli desenlere sahip olanlar da vardır.
• Kanatlar: En belirgin özellikleri, kanatlarının üzerindeki ince, ağ benzeri (retiküle) desenler ve genellikle kanatların orta kısımlarındaki saydam veya yarı saydam "pencere" benzeri alanlardır. Bu pencereler, kanat zarı üzerinde pul bulunmayan kısımlardan oluşur. Kanat desenleri genellikle karmaşık ve iki kanatta da benzerdir. Dinlenirken kanatlarını genellikle hafifçe çatılı veya genişçe açarak (T şeklinde) vücutlarının üzerine yatırırlar.
• Ağız Parçaları: Gelişmiş, sarmal bir hortum (proboscis) bulunur ve erginler çiçeklerden nektar emerek beslenirler. Bazı türlerin erkekleri fermente meyve veya bal özlerine de ilgi gösterebilir.
• Antenler: Antenler genellikle ince ve ipliksidir (filiform), ancak bazı türlerde hafifçe kıllı veya tarak şeklinde olabilir.
• Larvalar (Tırtıllar):
• Genel Görünüm: Larvalar genellikle silindirik, açık renkli (yeşilimsi, sarımsı) ve belirgin baş kapsüllerine sahiptir. Bazı türlerin larvalarında savunma amaçlı salgılar üreten bezler bulunabilir.
• Beslenme Davranışı: Larvaların çoğu, bitki dokuları içinde beslenirler. Genellikle yaprak kıvırıcı olarak yaprakları ipekle sararak kendilerine korunaklı barınaklar oluştururlar veya gövde içi delici olarak bitki saplarında tüneller açarlar. Bazı türlerin larvaları konukçu bitkiler üzerinde gall (ur) oluşumuna neden olabilirler.
• Konukçu Bitkiler: Thyrididae larvaları, geniş bir konukçu bitki yelpazesinde beslenirler, ancak genellikle tropikal ve subtropikal bitki ailelerine özgüdürler. Örnek konukçular arasında Sapotaceae (Sakız ağacıgiller), Dipterocarpaceae ve Malvaceae (Ebegümecigiller) bulunur. Nadiren de olsa bazı meyve ağaçlarında zarar yapabilirler. Örneğin, Banisia argutula gibi türlerin sapodilla (çiku) meyvesinin çiçeklerine ve meyvelerine zarar verdiği bilinmektedir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Thyrididae türleri, larvalarının konukçu bitkilerini bulabildikleri çeşitli ormanlık alanlarda, bahçelerde, fundalıklarda ve çalılıklarda yayılış gösterirler. Özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde, yoğun bitki örtüsünün olduğu yerlerde bulunurlar.
• Ekolojik Rol:
• Beslenme: Larvalar, bitki otçulu olarak ekosistemde rol alırlar, bitki dokularını tüketirler.
• Tozlaşma: Ergin güveler, nektar emmek için çiçekleri ziyaret ettiklerinden, bazı bitkilerin tozlaşmasına katkıda bulunabilirler.
• Besin Zinciri: Larvaları ve erginleri, kuşlar, yarasalar ve parazitoidler gibi doğal düşmanlar için besin kaynağıdır.
• Bitki Sağlığı / Zararlı Potansiyeli: Genel olarak, Thyrididae familyasının çoğu türü büyük ölçekli tarımsal zararlılar olarak kabul edilmez. Ancak, belirli türler, özellikle tropikal ve subtropikal meyve veya tarım bitkilerinde lokalize zararlara neden olabilirler.
• Örneğin, Striglina scitaria türünün baklagil bitkilerinde (özellikle daaincha olarak bilinen Seşbania aculeata) yaprak kıvırıcı olarak zarar verdiği rapor edilmiştir.
• Banisia argutula türü, sapodilla (çiku) meyvesinin çiçek ve tomurcuklarına zarar vererek verim kaybına neden olabilir.
• Bazı türlerin gall (ur) oluşturması, bitkinin gelişimini olumsuz etkileyebilir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Ergin Davranışı: Thyrididae üyelerinin çoğu geceleri aktiftir (noktürnal) ve ışık tuzağına gelirler. Ancak, özellikle tropikal bölgelerdeki birçok tür gündüzleri de aktif olabilir ve parlak renkleri nedeniyle kelebeklerle karıştırılabilirler. Uçuşları genellikle hızlı ve çeviktir. Dinlenme pozisyonları karakteristiktir, kanatlarını genellikle genişçe açarlar veya çatılı bir şekilde tutarlar.
• Üreme: Dişi güveler, yumurtalarını larvalarının besleneceği uygun konukçu bitkinin yapraklarının üzerine, saplarına veya çiçek tomurcuklarına bırakırlar. Bazı gall oluşturan türlerde yumurtalar doğrudan bitki dokusuna yerleştirilebilir.
• Yaşam Döngüsü: Holometabol (tam başkalaşım) gösterirler; yumurta, larva (tırtıl), pupa ve ergin evrelerinden oluşur.
• Larvalar: Yumurtadan çıkan genç larvalar, konukçu bitki üzerinde beslenmeye başlarlar. Kendi ördükleri ipeksi barınaklar içinde yaşarlar veya bitki dokularının içine tünel açarlar. Bazı türlerin larvaları, rahatsız edildiklerinde yırtıcıları caydırmak için kimyasal salgılar (örn. siyanür bazlı) üretebilirler.
• Pupa: Olgunlaşan larvalar, genellikle bitki üzerinde kendi ipek kozaları içinde veya yaprak rulosunda pupa olurlar. Bazı türler, pupa oldukları yaprak rulosunun bitkiden düşmesini sağlayarak pupa evresini toprakta geçirebilir.
• Ergin Çıkışı: Erginler pupadan çıkarak çiftleşme ve yumurta bırakma amacıyla kısa bir ömür sürerler. Yıl içinde türüne ve iklim koşullarına göre bir veya birden fazla nesil verebilirler.

Dağılım

Thyrididae familyası, dünya genelinde, özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde kozmopolit bir yayılışa sahiptir. Tür çeşitliliği Güney Amerika, Afrika ve Güneydoğu Asya'da yoğunlaşmıştır.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye faunasında Thyrididae familyasına ait türlerin varlığı kaydedilmiştir. Ülkenin çeşitli bölgelerinde, özellikle sıcak iklime sahip güney ve batı bölgelerinde bu güvelere rastlanabilir. Ancak, genel olarak Lepidoptera faunası içerisinde diğer bazı familyalar kadar yaygın ve iyi bilinen zararlı türler içermezler. Türkiye'deki türler genellikle doğal ekosistemlerde bulunur ve yaygın bir tarımsal zararlı olarak öne çıkmazlar.

İnsanlar Üzerindeki Tehlikesi ve Tedavisi

Thyrididae familyasına ait güveler veya tırtılları, insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmazlar ve genellikle tıbbi bir tedavi gerektirmezler.

• Tehlikenin Şekli:
• Doğrudan Tehdit Yok: Thyrididae güveleri ısırmaz, sokmaz ve insanlara bulaşabilecek bilinen zehirli salgıları yoktur. Larvaları da diğer bazı güve familyalarındaki gibi yakıcı veya zehirli tüylere sahip değildir. İnsan sağlığına zararlı olduklarına dair genel kabul görmüş bir kanıt bulunmamaktadır.
• Alerjik Reaksiyonlar (Çok Nadir): Herhangi bir güve veya tırtıl türünde olduğu gibi, çok hassas kişilerde güve pullarına veya larva kıllarına karşı hafif alerjik reaksiyonlar (temas dermatit, kaşıntı) teorik olarak görülebilir. Ancak bu durum Thyrididae familyasına özgü ve yaygın bir sorun değildir ve nadiren belgelenmiştir. Bazı larva türlerinin salgıladığı kimyasal savunma maddeleri insan için zararlı değildir.
• Tedavi Şekilleri:
• Temas Sonrası: Eğer ciltte çok nadir de olsa hafif bir tahriş veya kaşıntı oluşursa, etkilenen bölgeyi su ve sabunla yıkamak genellikle yeterlidir.
• Hafif Semptomlar: Kaşıntı veya kızarıklık için eczanelerden temin edilebilen nemlendirici kremler veya hafif antihistaminik kremler kullanılabilir.
• Ciddi Durumlar: Thyrididae ile bağlantılı olarak ciddi bir alerjik reaksiyon beklentisi çok düşük olmakla birlikte, eğer beklenmedik veya şiddetli belirtiler görülürse, bir sağlık kuruluşuna başvurmak her zaman en doğrusudur.

Önemli Not: Thyrididae güveleri ve tırtılları, genellikle insan sağlığı için bir tehdit oluşturmadığından, onlarla temas konusunda özel bir önlem almaya gerek yoktur. Asıl önemleri, ekosistemdeki biyolojik çeşitlilikleri ve bazen de lokalize bitki zararlıları olmalarıdır.

Kaynaklar

• Wikipedia – Thyrididae. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Britannica – Window-winged moth. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• BioOne Complete – Banisia argutula (Lepidoptera: Thyrididae) is the Dominant Sapodilla Borer in Southern Florida. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• ResearchGate – Morphology and behaviour of the larva of Calindoea trifascialis (Lepidoptera: Thyrididae), a chemically-defended retreat-building caterpillar from Vietnam. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Picture Insect – Arniocera auriguttata. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Ontosight.ai – Dysodia sp. immargo Moth Species Overview. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• ResearchGate – Life cycle and host range of the gall-forming moth, Meskea horor (Lep.: Thyrididae), and its suitability as a biological control agent for Sida acuta and S. rhombifolia (Malvaceae). (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• ResearchGate – Life History of Dysodia Sica (Lepidoptera: Thyrididae) in Panama. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• BugGuide.net – Family Thyrididae - Picture-winged Leaf Moths. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Wikipedia – Striglina scitaria. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Svdmolen - Own work