Squatina squatina

Squatina squatina, Köpekbalıkları takımı Squatiniformes içinde, Squatinidae familyasına (Kelerler veya Melek Köpekbalığıgiller) ait, büyük boyutlu bir köpekbalığı türüdür ve cinsinin tip türüdür. Halk arasında Düz Keler veya kısaca Melek Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, vatozlara benzeyen yassı vücut yapısı ve yumuşak derisiyle tanınır. Maalesef, yoğun avcılık baskısı nedeniyle Akdeniz ve Kuzeydoğu Atlantik'teki popülasyonları bölgesel olarak tükendiği için, günümüzde en çok tehdit altındaki kıkırdaklı balık türlerinden biri haline gelmiştir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Düz Keler, tarihsel olarak Doğu Atlantik Okyanusu'nun (İskandinavya'dan Batı Afrika'ya) ve tüm Akdeniz'in sularında yaygın bir dağılıma sahipti. Ancak, günümüzde Akdeniz'in tamamında ve Kuzeydoğu Atlantik'te (İngiliz Adaları çevresi) bölgesel olarak soyu tükenmiş (Regionally Extinct - RE) kabul edilmektedir. Türün bilinen tek sağlıklı popülasyonu Kanarya Adaları çevresinde korunmaktadır. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyı sularında da geçmişte bulunmuş olsa da, artık neredeyse hiç görülmemektedir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Squatiniformes (Melek Köpekbalığı Takımı)
• Aile (Family):: Squatinidae
• Cins (Genus):: Squatina
• Tür (Species):: Squatina squatina (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Büyük bir köpekbalığıdır; ortalama 1.5 metre, maksimum 1.8 metre uzunluğa ulaşabilir.
• Vücut Şekli (Ayırt Edici Özellik): Vücudu son derece yassı olup, genişletilmiş pektoral ve pelvik yüzgeçleri nedeniyle bir vatozu andırır.
• Sırt ve Renk (Ayırt Edici Özellik): Sırt orta hattında, S. aculeata'da olduğu gibi büyük dikenler veya belirgin kemikli plakalar bulunmaz; derisi nispeten düz ve pürüzsüzdür (Düz Keler adı buradan gelir). Rengi genellikle tek tipte kumlu kahverengi veya gridir ve kamuflaj için idealdir.
• Kafa: Başın üst kısmında büyük gözler ve kısa bir burun bulunur. Ağız, başın ön ucundadır.
• Yüzgeçler: İki küçük sırt yüzgeci ve kuyruk yüzgeci, vücudun en arka kısmında toplanmıştır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Sığ kıta sahanlığının (5 metreden) üst kıta yamacına (150 metreye kadar) kadar olan bölgelerde yaşar. Özellikle kumlu veya çamurlu deniz tabanlarını tercih eder.
• Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) ve pusu avcısıdır. Kendini kuma gömer ve geçen avı aniden yakalar. Çoğunlukla gece avlanır.
• Diyet: Diyeti; dipte yaşayan kemikli balıklar (özellikle yassı balıklar), kabuklular ve kafadanbacaklılardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (7 ila 25 yavru). Yavaş gelişim ve geç olgunlaşma hızı, onu ticari avcılığa karşı aşırı hassas hale getirmiştir.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Yavaş üreme döngüsü ve sığ dip sularındaki yaşam tarzı nedeniyle IUCN tarafından küresel olarak "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz ve Kuzeydoğu Atlantik'te bölgesel olarak tükendiği varsayılmaktadır. Türün korunması için yapılan en büyük çabalar, Kanarya Adaları çevresindeki popülasyonun korunmasına odaklanmıştır.
• Tehditler: Sığ sulara yoğunlaşan dip trolü balıkçılığı, bu türün yok olmasının ana nedenidir. Dipte yassı bir şekilde yattığı için trol ağlarından kaçma şansı yoktur ve neredeyse her zaman yan av (bycatch) olarak yakalanır. Habitat tahribatı da önemli bir tehdittir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Finucci, B. (2020). Squatina squatina. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Not: Düz Kelerin bölgesel tükenmesi, Akdeniz ve Atlantik'teki denizel habitatların aşırı balıkçılık baskısı altında ne kadar büyük bir kayıp yaşadığının sembollerinden biridir. Bu türün toparlanması için trol balıkçılığının düzenlenmesi ve yaşam alanlarının korunması kritik öneme sahiptir.