Squatina aculeata

Squatina aculeata, Köpekbalıkları takımı Squatiniformes içinde, Squatinidae familyasına (Kelerler veya Melek Köpekbalığıgiller) ait, orta büyüklükte, dipte yaşayan bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Tırtırlı Keler veya Testere Sırtlı Melek Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, alışılmışın dışındaki vatoz benzeri yassı vücudu ve sırtındaki belirgin diken sırası ile tanınır ve küresel olarak en çok tehdit altındaki köpekbalığı türleri arasındadır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Tırtırlı Keler, Doğu Atlantik Okyanusu'nun tropikal ve ılıman sularında (Fas'tan Angola'ya) ve tüm Akdeniz'de dağınık bir dağılıma sahipti. Ancak yoğun balıkçılık baskısı nedeniyle popülasyonları büyük ölçüde yok olmuştur. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz sularında tarihsel olarak varlığı bilinse de, günümüzde bu bölgelerde son derece nadir görülmekte veya yerel olarak nesli tükenmiş kabul edilmektedir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Squatiniformes (Melek Köpekbalığı Takımı)
• Aile (Family):: Squatinidae
• Cins (Genus):: Squatina
• Tür (Species):: Squatina aculeata (Duméril, 1806)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Orta büyüklükte bir köpekbalığıdır; maksimum 1.6 metre uzunluğa ulaşabilir, ancak genellikle daha küçüktür.
• Vücut Şekli (Ayırt Edici Özellik): Vücudu, vatozlar gibi geniş ve yassıdır. Pektoral ve pelvik yüzgeçleri geniştir ve başın yanlarına yayılmıştır.
• Sırt Dikenleri (Ayırt Edici Özellik): Bu türün adı olan "Tırtırlı Keler"i veren özellik, sırtının orta hattı ve kuyruğu boyunca uzanan, kavisli, keskin, büyük dikenler (tırtıllar) veya kıkırdaklı plakalardan oluşan belirgin bir sıradır.
• Kafa: Başının üst kısmında, avlarını beklerken çevrelerini izlemelerini sağlayan büyük gözler bulunur. Ağız, başın ön ucunda yer alır.
• Yüzgeçler: İki adet küçük sırt yüzgeci, vücudun en arkasında, kuyruk yüzgecine yakın bir konumdadır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıta sahanlığı ve üst kıta yamacının kumlu veya çamurlu zeminlerinde, tipik olarak 30 ila 500 metre arasındaki derinliklerde yaşar.
• Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) ve pusu avcısıdır. Kendini kuma gömerek kamufle eder ve avı yaklaştığında hızla fırlayarak yakalar. Genellikle gece aktiftir.
• Diyet: Diyeti; dipte yaşayan kemikli balıklar, küçük kabuklular ve kafadanbacaklılardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (9 ila 11 yavru). Bu yavaş üreme döngüsü, popülasyonların toparlanmasını engeller.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Yaşam tarzı ve habitatı nedeniyle dip trolü balıkçılığına karşı son derece savunmasızdır. IUCN tarafından hem küresel olarak hem de Akdeniz popülasyonu için "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Tırtırlı Keler, uluslararası koruma örgütleri tarafından denizlerin en çok tehdit altındaki elasmobranch (kıkırdaklı balık) türlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
• Tehditler: Yaşadığı kumlu ve çamurlu dip habitatları, yoğun dip trolü balıkçılığının hedefindedir. Bu tür, trol ağlarına takıldığında kaçma yeteneği olmadığından, neredeyse her zaman yan av (bycatch) olarak yakalanır ve yakalandıktan sonra hayatta kalma şansı çok düşüktür. Akdeniz'in birçok bölgesinde yerel olarak neslinin tükendiği düşünülmektedir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Jabado, R. W., Ebert, D. A. & H. F. (2019). Squatina aculeata. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
• Not: Tırtırlı Keler gibi Melek Köpekbalıklarının kritik durumu, derin deniz dibi balıkçılığının çevresel etkilerinin boyutunu gözler önüne sermektedir. Bu türlerin korunması için dip trolü avcılığının kısıtlanması hayati önem taşımaktadır.
• Fotoğraf: https://pt.wikipedia.org/wiki/Squatina_aculeata#/media/Ficheiro:Squatina_aculeata.004_-_Aquarium_Finisterrae.jpg