Squatina oculata

Squatina oculata, Köpekbalıkları takımı Squatiniformes içinde, Squatinidae familyasına (Kelerler veya Melek Köpekbalığıgiller) ait, orta büyüklükte, dipte yaşayan bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Benekli Keler veya Göz Benekli Melek Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, vatozlara benzeyen yassı vücudu ve sırt yüzeyindeki belirgin koyu benekleri (ocelli) ile ayırt edilir. Tüm Melek Köpekbalığı türleri gibi, Squatina oculata da dünya çapında kritik derecede tehlike altında olup, Akdeniz'de yok olmanın eşiğindedir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Benekli Keler, Doğu Atlantik Okyanusu'nun kıyı ve açık deniz sularında (Batı Afrika) ve tüm Akdeniz'de dağınık bir dağılıma sahipti. Tarihsel olarak Akdeniz'de nispeten yaygın bir türdü. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz sularında nadiren de olsa kaydedilmiş olmasına rağmen, günümüzde bu bölgelerde son derece nadir görülmekte veya yerel olarak nesli tükenmiş kabul edilmektedir. Yaşam alanlarının ticari balıkçılıkla yoğun şekilde çakışması, türün hızla yok olmasına yol açmıştır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Squatiniformes (Melek Köpekbalığı Takımı)
• Aile (Family):: Squatinidae
• Cins (Genus):: Squatina
• Tür (Species):: Squatina oculata (Bonaparte, 1840)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Orta büyüklükte bir köpekbalığıdır; maksimum 1.6 metre uzunluğa ulaşabilir.
• Vücut Şekli (Ayırt Edici Özellik): Vücudu yassılaşmış, vatozlar gibi geniş ve yassıdır (Melek Köpekbalığı morfolojisi). Baş ve gövde birleşerek neredeyse yuvarlak bir disk şekli oluşturur.
• Renk ve Desen (Ayırt Edici Özellik): Sırt rengi gri, kahverengi veya kırmızımsı olabilir. Sırt yüzeyinde yuvarlak, koyu renkli benekler veya halkalar (ocelli) bulunur; bu benekler türe adını veren "göz benzeri" yapısıyla karakteristiktir.
• Dikenler: Sırtının orta hattı boyunca, Tırtırlı Keler (S. aculeata) türünün aksine, belirgin büyük bir diken sırası bulunmaz. Vücudun yanlarında ve başın bazı kısımlarında küçük dermal dikenler olabilir.
• Yüzgeçler: Pektoral yüzgeçler vücuda geniş bir şekilde yayılmıştır. İki küçük sırt yüzgeci kuyruk kısmına yakındır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıta sahanlığı ve üst kıta yamacının kumlu ve çamurlu zeminlerinde, tipik olarak 20 ila 500 metre arasındaki derinliklerde yaşar. Sığ suları da kullanabilir.
• Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) ve pusu avcısıdır. Kendini tamamen kuma gömerek kamufle eder ve avı yaklaşana kadar hareketsiz bekler. Çoğunlukla gece avlanır.
• Diyet: Diyeti; dipte yaşayan kemikli balıklar, kabuklular (özellikle yengeçler ve karidesler) ve kafadanbacaklılardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür ve yavrularının gelişimi uzundur. Bu, toparlanma hızının düşük olmasına neden olur.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Tüm Melek Köpekbalığı türleri gibi, Benekli Keler de derin deniz trolü balıkçılığına karşı son derece savunmasızdır. IUCN tarafından hem küresel olarak hem de Akdeniz popülasyonu için "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz'deki popülasyonun neredeyse tükendiği varsayılmaktadır.
• Tehditler: Yaşam alanları, modern dip trolü balıkçılığının yoğun faaliyet gösterdiği bölgelerle birebir çakışır. Yassı vücutları ve dipte dinlenme alışkanlıkları nedeniyle trol ağlarından kaçamazlar, bu da onları neredeyse %100 oranında yan av (bycatch) yapar. Yakalandıktan sonra yaşama şanslarının düşük olması, türün yok olmasının ana nedenidir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Jabado, R. W. (2019). Squatina oculata. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
• Not: Benekli Keler, Akdeniz'in en gözden kaybolan türlerinden biridir ve bu türün popülasyonlarının toparlanması, özellikle dip trolü avcılığının sıkı bir şekilde düzenlenmesini gerektirmektedir.
• Fotoğraf: https://en.wikipedia.org/wiki/Smoothback_angelshark#/media/File:Hal_-_Squatina_oculata.jpg