Spicara maena
Spicara maena, Sparidae (Çipura ve Sargozgiller) familyasına ait, Spicara smaris türü ile yakından ilişkili bir balık türüdür. Türkiye sularında genellikle İzmarit adıyla, bazen de Benekli İzmarit (Blotched Picarel) veya Ege/Akdeniz çevresinde Mendole olarak bilinir.
Latince ismindeki "Spicara" kelimesi, Latince "başak/sivri uç" anlamına gelen spicare'den türemiştir. "Maena" ise Latince'de bu balığın eski adı olup, genellikle "daha düşük kaliteli", "yoksul yemeği" olarak görülen balıklara verilen bir isimdi, bu da türün tarihsel olarak yüksek lüks değere sahip olmadığına işaret eder.
I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme
SeviyeBilimsel AdıTürkçe Adı / AçıklamaÂlem (Kingdom)AnimaliaHayvanlarŞube (Phylum)ChordataKordalılarSınıf (Class)ActinopterygiiIşınsal YüzgeçlilerTakım (Order)Acanthuriformes (eski Spariformes)Aile (Family)SparidaeÇipura ve SargozgillerCins (Genus)SpicaraTür (Species)S. maenaYabancı AdıBlotched Picarel, MendoleTanımlayanLinnaeus, 1758Latince AnlamıMaena: Antik bir balık adı; "yoksul balığı" veya "yaygın balık".
II. Morfolojik ve Fiziksel Özellikler
- Boyut ve Ağırlık: Orta boylu bir balıktır. Erkekler maksimum 25 cm, dişiler ise 21 cm boya ulaşabilir. (Kaynak: Wikipedia)
- Vücut Yapısı: Vücut, S. smaris'e göre daha kalın ve yassı olabilir.
- Ayırt Edici Özellikler:
- Renklenme: Vücut rengi genellikle grimsi-gümüşi olup, belirgin bir koyu leke veya benek taşımasıyla diğer Spicara türlerinden ayrılabilir. Özellikle erkeklerde üreme döneminde renkler daha belirgin ve canlı hale gelir.
- Büyüme Hızı: Ege Denizi'nde yapılan çalışmalarda, bireylerin 1 ile 6 yaş arasında dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. (Kaynak: ResearchGate)
- Cinsiyet Değişimi: Bu tür, akrabası S. smaris gibi protogynous hermafrodit özellik gösterir; yani bireyler hayata dişi olarak başlar ve belirli bir yaş ve boya ulaştıktan sonra erkeğe dönüşür. Ege Denizi'nde cinsiyet değişiminin 14.5 cm ile 15.0 cm total boy arasında gerçekleştiği belirlenmiştir. (Kaynak: ResearchGate)
III. Habitat ve Ekoloji
- Dağılım: Doğu Atlantik Okyanusu, Akdeniz genelinde yaygın ve Karadeniz'de az sayıda bulunur.
- Habitat Tercihi: Demersal (dipte yaşayan) bir türdür.
- Derinlik: Genellikle sığ kıyı sularından 100 metre derinliğe kadar olan bölgelerde yaşar.
- Zemin: Kumlu, çamurlu ve çamurlu-kumlu dipler ile deniz çayırlarının bulunduğu alanları tercih eder.
- Beslenme: Etoburdur. Küçük omurgasızlar ve bentik organizmalarla beslenir.
IV. Üreme ve Yaşam Döngüsü
- Üreme Dönemi: Akdeniz ve Ege Denizi'nde yumurtlama genellikle Mart ve Haziran ayları arasında gerçekleşir. (Kaynak: ResearchGate)
- Eşeysel Olgunluk: Ege Denizi'nde yapılan bir çalışmaya göre, dişilerde ilk üreme boyu 11.51 cm, erkeklerde 13.12 cm'dir ve her ikisi de genellikle 2 yaşa denk gelir. İlk olgunluk boyu daha düşüktür. (Kaynak: ResearchGate)
- Cinsiyet Oranı: Ege Denizi'nde popülasyonun büyük bir kısmını dişilerin oluşturduğu (dişi/erkek oranı yaklaşık 1:0.23) ve bunun hermafroditizmle ilişkili olduğu gözlemlenmiştir. (Kaynak: ResearchGate)
V. Ticari Önemi ve Korunma Durumu
- Ticari Değer: S. smaris gibi, İzmarit (S. maena) de Türkiye sularında ticari olarak avlanan ve tüketilen bir türdür. Genellikle taze olarak, küçük balık avcılığının bir parçası olarak pazarlanır.
- Zehirlilik: Spicara maena zehirli değildir.
- Korunma Durumu (IUCN Red List): Geniş dağılımı ve popülasyon büyüklüğü nedeniyle küresel ölçekte En Az Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2014 değerlendirmesi).
VI. Tarihsel ve Mitolojik Bilgiler
Spicara maena, Antik Çağ'da ve sonrasında daha çok günlük mutfak kültürünün bir parçası olarak yer almıştır.
- Latince Adın Sosyal Anlamı:
- Türün Latince ismi olan "Maena", doğrudan balığın düşük sosyal statüsüne işaret eder. Antik Roma ve Yunanistan'da, Minekop veya Orfoz gibi balıklar soylu sofraları süslerken, Maena gibi küçük ve bol bulunan balıklar genellikle kölelerin, askerlerin veya fakir halkın besin kaynağıydı. Bu, onun mitolojik bir kahraman figürü yerine, halkın geçim kaynağı olarak tarih sahnesinde yer aldığını gösterir.
- Antik Tıpta Kullanımı:
- Antik çağ yazarları, Maena'nın etinin hafif ve sindirimi kolay olduğunu belirtmişlerdir. Bu nedenle, bazı antik tıp uygulamalarında, özellikle mide rahatsızlıkları veya nekahet dönemindeki hastalar için tavsiye edilen bir besin kaynağı olarak kullanıldığına dair kayıtlar mevcuttur.
- "Kısa Ömürlü Bereket" Simeti:
- Bu tür, küçük boyutu, hızlı üremesi ve sürüler halinde avlanabilmesi nedeniyle, kıyı balıkçıları için mevsimlik bereketin somut bir simgesiydi. Balığın bollaştığı dönem, kıyı kasabalarında geçimin kolaylaştığı ve pazarın canlandığı anlamına gelirdi.
Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
(Bu bilgiler, Wikipedia, IUCN Red List, ve Ege Denizi'nden alınan Spicara maena biyolojisi ve üremesi üzerine yapılan bilimsel araştırmalar (ResearchGate, Monaco Nature Encyclopedia) ile tarihsel balıkçılık kültürü kayıtlarından derlenmiştir.)
