Centracanthus cirrus

Centracanthus cirrus, Sparidae (Çipura ve Sargozgiller) familyasına ait, İzmaritler (Spicara) ile yakın akraba olan bir türdür. Türkiye sularında Çizgili İzmarit veya nadiren Kıvrık İzmarit olarak anılabilir. İngilizcede Curled Picarel veya Slim-tail Picarel olarak bilinir.

Latince ismindeki "Centracanthus" kelimesi, Yunanca "diken" anlamına gelen kentron ve "diken" veya "omurga" anlamına gelen akantha kelimelerinden türetilmiş olup, sırt yüzgecindeki güçlü dikenlere atıfta bulunur. "Cirrus" ise Latince'de "bukle" veya "kıvrım" anlamına gelir ve türün bazı morfolojik özelliklerine gönderme yapar.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıTürkçe Adı / AçıklamaÂlem (Kingdom)AnimaliaHayvanlarŞube (Phylum)ChordataKordalılarSınıf (Class)ActinopterygiiIşınsal YüzgeçlilerTakım (Order)Acanthuriformes (eski Spariformes)Aile (Family)SparidaeÇipura ve Sargozgiller (Önceden Centracanthidae olarak kabul edilirdi)Cins (Genus)CentracanthusTür (Species)C. cirrusYabancı AdıCurled Picarel, Slim-tail PicarelTanımlayanRafinesque, 1810Latince AnlamıCentracanthus: "Dikenli Diken" (Yüzgeç dikenlerine atıf). Cirrus: "Bukle" veya "Kıvrım".

II. Morfolojik ve Fiziksel Özellikler

• Boyut ve Ağırlık: Küçük-orta boylu bir balıktır. Maksimum boyu 25 cm civarındadır. Hızlı büyüyen ve kısa ömürlü bir türdür; en yaşlı birey 5 yaşında tahmin edilmiştir. (Kaynak: ResearchGate)
• Vücut Yapısı: Vücudu diğer İzmaritlere göre daha uzundur ve hafifçe yassıdır.
• Ayırt Edici Özellikler:

1. Renklenme: Sırtı grimsi veya kahverengi-sarımsı, yanları gümüşi bir renge sahiptir. Vücut yanlarında koyu yatay çizgiler bulunabilir.
2. Yüzgeçler: Sırt yüzgeci dikenleri belirgindir.

• Cinsiyet Değişimi: Centracanthus cirrus'un da, akraba Spicara türleri gibi, protogynous hermafrodit (önce dişi, sonra erkek) olduğu düşünülmektedir, ancak üreme özellikleri üzerine detaylı çalışmalar sınırlıdır.

III. Habitat ve Ekoloji

• Dağılım: Akdeniz, Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz'de bulunur. Tuna Nehri deltası gibi nadir tatlı su kayıtları da mevcuttur. (Kaynak: ResearchGate)
• Habitat Tercihi: Bentopelajik bir türdür.
• Derinlik: Genellikle 200 metreye kadar olan sığ sularda bulunur, ancak Marmara Denizi'nde derinlik aralığı genişleyebilir.
• Göç: Özellikle Karadeniz ve Akdeniz arasında yerel göçler yapabilir.
• Beslenme: Etobur olup, küçük pelajik ve bentik omurgasızlarla beslenir. Erken yaşlarda hızla büyüdüğü için yüksek besin ihtiyacına sahiptir.

IV. Üreme ve Yaşam Döngüsü

• Üreme Dönemi: Genel olarak Akdeniz havzasında üremenin ilkbahar ve yaz aylarında gerçekleştiği düşünülmektedir. Larvalarının ve yumurtalarının iyileşmiş planktonda tespit edilmesi, türün bölgedeki üreme koşullarının uygun olduğunu göstermektedir. (Kaynak: ResearchGate)
• Büyüme: Hayatının ilk yılında, ulaşabileceği maksimum büyüklüğün %61.2'sine ulaşarak hızlı bir büyüme sergiler. (Kaynak: ResearchGate)
• Yaşam Süresi: Kısa ömürlü bir türdür, genellikle 5 yıl civarında yaşar.

V. Ticari Önemi ve Korunma Durumu

• Ticari Değer: Centracanthus cirrus, genellikle diğer İzmarit türleriyle birlikte avlanır ve taze tüketilir. Ticari değeri, büyük İzmarit (Spicara) popülasyonları ile eşdeğerdir. Marmara Denizi'nde bile kayıtlarının bulunması, balıkçılık için önemli bir kaynak olduğunu gösterir.
• Zehirlilik: Centracanthus cirrus zehirli değildir.
• Korunma Durumu (IUCN Red List): Bu türün IUCN Kırmızı Listesi'nde global olarak En Az Endişe Veren (Least Concern - LC) olarak sınıflandırılması beklenir. Ancak bazı bölgelerde (örneğin Tuna Nehri deltası) popülasyon yoğunluğunda dramatik azalmalar rapor edilmiştir.

VI. Tarihsel ve Mitolojik Bilgiler

Centracanthus cirrus, Spicara türleri gibi, Antik Çağ'dan itibaren Akdeniz'in küçük ve bol balık türlerinden biri olmasına rağmen, literatürde kendine özgü bir mitolojik veya tarihi anlatıya sahip değildir.

• Sınıflandırma Karması: Tarihsel olarak, bu türün "İzmarit" olarak kabul edilmesi ve diğer Spicara türleriyle karıştırılması, ona atfedilebilecek kültürel hikayelerin kaybolmasına neden olmuştur. Antik Yunan ve Roma mutfağında, muhtemelen Smaris veya Maena adı altında, diğer küçük dip balıklarıyla birlikte tüketilmiştir.
• Halk Kültüründeki Yeri: Bu balığın tarihsel önemi, ekonomik değeri düşük olmasına rağmen, kıyı şeridinde yaşayan topluluklar için sürdürülebilir ve kolay erişilebilir bir protein kaynağı olmasıdır. Onun hikayesi, daha çok balıkçıların ağlarındaki sürekli varoluşun hikayesidir.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

(Bu bilgiler, ResearchGate'te yayımlanan Karadeniz ve Marmara Denizi'ndeki Centracanthus cirrus biyolojisi üzerine yapılan araştırmalar ve Sparidae familyasının taksonomik kayıtlarından derlenmiştir.)

Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/observations/257341825