Scarturus aulacotis

Scarturus aulacotis, son taksonomik düzenlemelerle bağımsız bir tür olarak tanınan, Dipodidae (Cırboalar) familyasına ait, gececil ve kurak alanlara adapte olmuş bir kemirgen türüdür. Bu türün taksonomik geçmişi oldukça karmaşıktır ve geçmişte Scarturus euphraticus (Fırat Cırboası) popülasyonlarının bir kısmı olarak kabul edilmiştir.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)DipodidaeCırboalar (Zıpzıplar)Cins (Genus)ScarturusDaha önce Allactaga ve Paralactaga cinslerinde yer almıştır.Tür (Species)S. aulacotisTanımlayan(Wagner, 1840)Latince Anlamı/EtimolojiTür adının Latince anlamı hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Cırboalar (Scarturus) cinsi, Yunanca kökenli kelimelerden türeyerek "sıçrayan/hareketli kuyruk" anlamına gelir ve hızlı zıplama hareketlerine atıfta bulunur.Türkçe AdıSuriye Beş Parmaklı Cırboası (Yaygın kullanılan güncel ismi)

II. Morfolojik ve Biyolojik Özellikler

• Boyut: Kafa-gövde uzunluğu 96–128 mm, kuyruk uzunluğu 158–199 mm ve arka ayak uzunluğu 51–61 mm'dir.
• Ayırt Edici Özellik: Scarturus euphraticus (Fırat Cırboası)'na genel görünüm ve kafatası morfolojisi açısından benzerdir. Arka ayakları uzundur ve zıplayarak hareket etmeye adapte olmuştur. Morfolojik olarak S. williamsi türünün kardeş türü olarak kabul edilir.
• Habitat Tercihi: Kurak habitatları tercih eder. Özellikle geçici nehir yataklarına (vadi/wadi sistemleri) ve "hamada" (çıplak, sert, kayalık platolar) çölündeki otlak alanlara yakın etek bölgelerini sever. Kumlu habitatlardan kaçınır.
• Davranım: Gececil (noktürnal) bir türdür. Hareketleri, arka ayakları üzerinde sekerek zıplama şeklindedir.
• Dağılım: Palearktik bölgenin batı Asya ve Anadolu kısımlarında bulunur. Türkiye'nin Güney Anadolu bölgesi (eski adıyla S. euphraticus olarak bilinen popülasyonlar), Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan ve muhtemelen Irak'ta dağılım gösterir. Türkiye ve İran'daki popülasyonlar ayrı bir soy hattını, Suriye'deki popülasyonlar ise başka bir soy hattını oluşturur.
• Beslenme: Genel beslenme alışkanlıkları bilinmemekle birlikte, cinsteki diğer türler gibi omnivor olup bitki materyali, tohumlar, böcekler ve larvalarla beslendiği tahmin edilir.
• Üreme: Üreme dönemi nisan ayında kaydedilmiştir. Dişiler bir batında 6 ila 9 yavru dünyaya getirebilir.
• Korunma Durumu (IUCN Red List): Değerlendirilmedi (Not Evaluated) statüsündedir. Ancak bu durum, türün biyolojik olarak tehdit altında olmadığı anlamına gelmez, aksine bilimsel çalışmaların son taksonomik düzenlemeyi takip etmesi gerektiği anlamına gelir.

IV. Yanlış ve Doğru Bilinen Mitolojik/Kültürel Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ: Scarturus aulacotis türünün halk arasında yaygın bir Türkçe adının olduğu.
• GERÇEKLİK: Hayır. Bu tür, bilimsel çevrelerde dahi yakın zamanda S. euphraticus'tan ayrılıp bağımsız bir tür olarak tanımlandığı için, halk arasında henüz yerleşmiş, ayrılmış bir Türkçe adı bulunmamaktadır. Türkiye'deki popülasyonları da dahil olmak üzere, yerel olarak diğer cırboa türleriyle birlikte genel olarak "Arap Tavşanı" veya "Cırboa" olarak adlandırılmaktadır.
• DOĞRU: Cırboalar (Dipodidae), Çin Zodyağı'nın (Çin Burçları) kökenine dair efsanelerde yer alır.
• GERÇEKLİK: Evet. Çin folklorunda tavşan yerine bazen tavşansı kemirgenler (tavşanlar veya cırboalar gibi sıçrayan türler) zodyak döngüsündeki hayvanlardan biri olarak kabul edilir. Cırboaların ani zıplamaları ve çöl ortamlarındaki hayatta kalma becerileri, onlara uyanıklık, çeviklik ve zorluklara karşı direnç gibi nitelikler atfedilmesine yol açmıştır.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

1. Phylogeographic Structure of Five-Toed Jerboas (2024): Taksonomik revizyon, S. euphraticus'tan ayrılması, Türkiye/Suriye/İran popülasyonları ve dağılım bilgileri.
2. Plazi TreatmentBank & Mammal Diversity Database: Morfolojik ölçümler (kafa-gövde, ayak uzunlukları), habitat tercihleri (wadi, hamada), üreme ve IUCN durumu (Değerlendirilmedi) bilgileri.