Rhinolophus
Rhinolophus – Atnalı Burunlu Yarasalar
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Mammalia (Memeliler)
- Takım: Chiroptera (Yarasalar)
- Familya: Rhinolophidae (Atnalı burunlu yarasalar)
- Cins: Rhinolophus
Latince Adın Anlamı
- Rhinolophus:
- Yunanca rhinos (burun) + lophos (tepe, çıkıntı)
- "Burun çıkıntısı olan" ya da "burun loblu" anlamına gelir
- Bu isim, cinsin karakteristik atnalı şeklindeki burun yapısına gönderme yapar
Tanım ve Morfoloji
- Boyutlar:
- Küçükten orta büyüklüğe (baş-vücut uzunluğu 35–70 mm)
- Kanat açıklığı 20–40 cm arasında değişebilir
- Burun yapısı:
- En belirgin ayırt edici özelliktir:
- Burunlarının ön kısmında, at nalı şeklinde yapraklı bir deri çıkıntısı bulunur
- Bu yapı ekolokasyon sırasında ses yönlendirme görevi görür
- Kulaklar büyük ve sivridir, tragus (kulak içi uzantısı) yoktur
- Kuyruk: Genellikle zarın içinde yer alır
- Post (tüy): Yumuşak ve kahverengi tonlarda
Habitat ve Yayılım
- Yayılım alanı: Avrupa, Afrika, Asya ve Okyanusya’da geniş yayılım gösterir
- Türkiye’de:
- Özellikle Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz kıyılarında yaygın
- Mağaralar, tüneller, eski yapılar, orman içi kovuklar
- Gececil hayvanlardır – gündüzleri koloni hâlinde sarkarak uyurlar
- Kışın hibernasyon (kış uykusu) yaparlar
Ekolojik Rolü
- Beslenme: Tamamen böcekçildir
- Gece aktif olan sinekler, güveler, sivrisinekler, böcek larvaları
- Ekolokasyonla avlarını tespit eder
- Her gece yüzlerce böcek tüketerek:
- Zararlı haşere popülasyonunu baskılar
- Tarımsal üretime dolaylı fayda sağlar
İnsana Zararlılık Durumu
- Doğrudan zararsızdır
- Ağızla veya pençeyle zarar vermez
- Ancak bazı türler:
- Mağaralarda çok sayıda dışkı (guano) biriktirerek amonyak oluşumuna neden olabilir
- Çok nadiren parazitik akar taşıyabilir
İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi
- Temas durumunda (ısırık dahil):
- Hemen sabunlu suyla yıkanmalı
- Kuduz açısından risk nedeniyle en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır
- Ancak Rhinolophus türlerinde kuduz taşıyıcılığı çok nadir belgelenmiştir
- Yaralı birey elle tutulacaksa eldiven zorunludur; strese çok hassastırlar
Tıbbi / Endüstriyel / Bilimsel Kullanım
- Ekolokasyon araştırmaları için model organizma
- Yarasalardaki koronavirüs türlerinin filogenetik evrimi çalışmaları için önemlidir (özellikle R. sinicus)
- Böcek biyokontrolü potansiyelleri nedeniyle agroekolojik çalışmalarda yer alırlar
- Guano (yarasa dışkısı) bazı bölgelerde organik gübre olarak kullanılır
İlginç Bilgiler ve Kültürel Notlar
- Orta Çağ'da yarasalar uğursuz sayılırken, modern bilimde ekosistem koruyucuları olarak anılırlar
- Bazı kültürlerde “gece nöbetçisi” olarak tanımlanır
- Mağara kolonileri binlerce bireyden oluşabilir
- Rhinolophus hipposideros ve R. ferrumequinum, Türkiye’de gözlemlenen en yaygın türlerdendir
Bilimsel Kaynaklar ve Referanslar
- Dietz, C., von Helversen, O., & Nill, D. (2009). Bats of Britain, Europe and Northwest Africa
- Topal, G. (1963). Türkiye Yarasaları Üzerine Taksonomik Gözlemler
- IUCN Red List (Tür bazında değerlendirmeler)
- UNEP/EUROBATS Bat Atlas
- TÜBİTAK Marmara Biyoçeşitlilik Envanteri (Yarasalar Bölümü)
