Oecophoridae

Bu familya, erginlerinin dinlenirken kanatlarını genellikle düz ve geniş bir şekilde vücutlarının üzerine yatırması, bu da onlara yassı bir görünüm vermesiyle karakterize edilir. Larvalarının beslenme alışkanlıkları oldukça çeşitlidir; büyük çoğunluğu çürüyen bitki materyalleri, mantarlar veya likenlerle beslenirken, bazıları canlı bitkiler üzerinde yaprak madenciliği yapabilir veya saplara tünel açabilir. Taksonomik olarak Gelechioidea üstfamilyasına dahil edilirler. Bazı türler, özellikle depolanmış ürünlerde veya ahşapta zaman zaman zararlı olabilir.

Aşağıda Oecophoridae familyası hakkında detaylı bilgileri bulabilirsiniz:

Oecophoridae – Gizleyici Güveler / Yassı Gövdeli Güveler (Latince: Oecophoridae, tip cinsi olan Oecophora'dan türemiştir. Oecophora kelimesi, Antik Yunanca "oikos" (οἶκος) = ev, yuva ve "pherein" (φέρειν) = taşımak, giymek kelimelerinin birleşiminden oluşur. Bu isim, larvaların genellikle barındıkları "yuva" veya "kılıf" benzeri yapıları veya erginlerin evlerde bulunma eğilimini ima edebilir.)

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
Sınıf: Insecta – Böcekler
Takım: Lepidoptera – Kelebekler ve Güveler
Alttakım: Ditrysia (Daha gelişmiş Lepidoptera grubu)
Üstfamilya: Gelechioidea (Çok sayıda mikro güve familyasını içeren büyük bir üstfamilya)
Familya: Oecophoridae Bruand, [1850] (Taksonomik sınırları ve altfamilyaları zaman zaman yeniden düzenlense de, Gelechioidea içinde tanınan bir familyadır.)

Oecophoridae, yaklaşık 300'den fazla cins ve 3.150'den fazla tanımlanmış türe sahip, Lepidoptera'nın en büyük familyalarından biridir. Özellikle Avustralya faunasında çok zengin bir çeşitliliğe sahiptirler.

Morfolojik Özellikler

Oecophoridae familyası, genellikle küçük ila orta boyutları, narin yapıları ve belirgin ağız parçalarıyla karakterize edilir:

Boyut: Genellikle küçük ila orta boyutlu güvelerdir. Kanat açıklıkları yaklaşık 10 ila 30 mm arasında değişir.
Vücut Yapısı:Erginler (İmagolar):Genel Görünüm: Vücutları genellikle ince ve narin yapıdadır. Renkleri genellikle sade, kamuflaj sağlayan donuk gri, kahverengi, beyaz veya sarımsı tonlardadır. Kanatlarda bazen belirgin olmayan lekeler, çizgiler veya pullu desenler bulunabilir. Birçok türde kanatlar dinlenirken geniş ve yassı bir şekilde vücudun üzerine yatırılır, bu da onlara "yassı gövdeli" görünüm verir.
Baş: Baş nispeten küçüktür. Başın üst kısmında (vertex) genellikle düzgün veya hafifçe kalkık pullardan oluşan bir "perçem" (tuft) bulunur.
Antenler: Antenler genellikle uzun ve ipliksi (filiform) yapıdadır, sıklıkla vücut uzunluğuna yakındır. Genellikle halkalı bir görünüme sahiptirler.
Ağız Parçaları: İyi gelişmiş, sarmal bir hortum (proboscis) bulunur. Labial palp'ler genellikle uzundur, belirgin şekilde yukarı doğru kıvrık (recurved) ve uca doğru sivridir. Bu, birçok Oecophoridae türünü diğer mikro güvelerden ayırt etmeye yardımcı olan önemli bir morfolojik özelliktir.
Kanatlar: Ön kanatlar genellikle nispeten geniş ve yuvarlak uçludur. Arka kanatlar da benzer genişliktedir ve her iki kanadın kenarları uzun saçaklı (cilia) pullarla çevrilidir.
Larvalar (Tırtıllar):Yaşam Tarzı: Larvaların beslenme alışkanlıkları oldukça çeşitlidir ve bu familyanın en belirgin özelliklerinden biridir:
Saprobik Beslenme: Larvaların büyük çoğunluğu, çürüyen bitki materyalleri (yaprak çöpü, ölü odun), mantarlar veya likenler üzerinde beslenirler. Genellikle ağaç kabukları altında, çürüyen ağaçlarda veya bitki döküntüleri arasında yaşarlar.
Fitofaj Beslenme: Bazı türler canlı bitkiler üzerinde (yaprak, çiçek, tohum, meyve) beslenir. Bunlar arasında yaprak madencileri, sap deliciler veya yaprakları birleştiren türler bulunabilir.
Predatör/Parazitoid: Nadiren de olsa, bazı türlerin kabuklu bitler (scale insects), yaprak bitleri (aphids) veya örümcek yumurtaları gibi diğer böceklerin avcısı veya parazitoidi olduğu kaydedilmiştir.
Morfoloji: Larvalar genellikle silindirik, soluk renklidir ve beslenme şekillerine göre adapte olmuşlardır. Kılf yapma veya tünel açma eğilimleri gösterebilirler.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

Habitat: Oecophoridae türleri, larvalarının besin kaynaklarına bağlı olarak çok çeşitli karasal habitatlarda yayılış gösterirler: ormanlar (özellikle yaprak çöpü ve çürüyen odunun bol olduğu yerler), çalılıklar, otlaklar, evler, depolama alanları ve bahçeler.
Ekolojik Rol:Beslenme:Larvalar: Çoğunlukla detritivor olmaları nedeniyle, ekosistemde organik madde döngüsünde önemli bir rol oynarlar. Bitki kalıntılarını ayrıştırarak besin maddelerinin toprağa geri kazandırılmasına yardımcı olurlar. Bazı türler, belirli bitki türleri üzerinde beslenerek veya diğer böcekleri avlayarak yerel ekosistemlerde daha özelleşmiş roller üstlenebilir.
Erginler: Erginler genellikle çiçek nektarı veya diğer sıvı kaynaklarıyla beslenirler.
Besin Zinciri: Larvaları ve erginleri, parazitoitler (özellikle küçük yaban arıları ve sinekler) ve yırtıcılar (kuşlar, örümcekler, böcekler) için bir besin kaynağıdır.
Bitki Sağlığı / Zararlı Potansiyeli: Genel olarak, Oecophoridae familyasının çoğu türü faydalı ayrıştırıcılar olduğu için ekonomik açıdan önemli zararlılar değildir. Ancak, bazı türler, depolanmış ürünlere (tahıl, kuru meyve, tohumlar, kürkler) veya ahşap yapı elemanlarına (özellikle nemli ve çürümekte olan) zarar verebilirler. <span style="color:red">DİKKAT! BU FAMILYA İÇERİSİNDE DEPOLANMIŞ ÜRÜNLER (TAHIL, KURUTULMUŞ GIDA, KÜRK) VE AHŞAP MALZEMELER İÇİN LOKALİZE ZARARLI OLABİLEN BİLİNEN BAZI TÜRLER BULUNMAKTADIR.</span>

Davranış ve Yaşam Döngüsü

Ergin Davranışı: Erginler genellikle geceleri aktiftir ve ışık tuzağına iyi gelirler. Gündüzleri, ağaç kabukları altında, yaprak çöpü arasında veya binaların çatlaklarında gizlenirler. Dinlenirken kanatlarını genellikle düz ve yassı bir şekilde vücutlarının üzerine yatırırlar.
Üreme: Dişi güveler, yumurtalarını larvalarının besleneceği uygun bitki materyaline (çürüyen odun, yaprak çöpü, bitki yüzeyleri) bırakırlar.
Yaşam Döngüsü: Holometabol (tam başkalaşım) gösterirler; yumurta, larva (tırtıl), pupa ve ergin evrelerinden oluşur.
Larvalar: Yumurtadan çıkan larvalar, besin kaynaklarına girerek (örn. oduna tünel açarak, yaprak çöpünde ilerleyerek) veya üzerinde beslenerek büyürler. Beslenme alışkanlıkları türe göre değişiklik gösterir. Larval gelişim süresi, türlere ve çevresel koşullara bağlı olarak değişir. Genellikle kışı larva olarak geçirirler.
Pupa: Pupasyon genellikle larva beslendiği ortamda, bir ipek kozası içinde gerçekleşir. Bu koza çürüyen odun içinde, yaprak çöpünde veya kabuk altında olabilir.
Ergin Çıkışı: Erginler pupadan çıkarak çiftleşme ve yumurta bırakma amacıyla kısa bir ömür sürerler. Yıl içinde genellikle bir veya iki nesil verebilirler.

Dağılım

Oecophoridae familyası, dünya genelinde kozmopolit bir yayılışa sahiptir, ancak tür çeşitliliği özellikle Avustralya'da (3000'den fazla türün büyük çoğunluğu burada bulunur) ve Palearktik Bölge'de (Avrupa, Asya'nın ılıman bölgeleri ve Kuzey Afrika) yoğunlaşmıştır. Dünya genelinde 300'den fazla cins ve 3.150'den fazla tanımlanmış türü barındıran çok büyük bir familyadır.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye'nin çeşitli iklimleri ve bitki örtüsü, Oecophoridae familyasına ait birçok tür için uygun yaşam alanları sunar. Özellikle ormanlık alanlar, ağaç kabukları ve yaprak çöpünün bol olduğu yerlerde bu güvelere rastlanabilir. Türkiye faunasında Oecophoridae familyasına ait çeşitli türler kaydedilmiştir. Bunların arasında, depolanmış ürünlere zarar verebilecek ev güveleri gibi türler de bulunabilir. Türkiye'de hem ekosistemdeki detritivor rolleri hem de bazı türlerinin potansiyel zararları açısından önemli bir familyadır.

İnsana Zararlılığı

DİKKAT! BU FAMILYA İÇERİSİNDE DEPOLANMIŞ ÜRÜNLER (TAHIL, KURUTULMUŞ GIDA, KÜRK) VE AHŞAP MALZEMELER İÇİN LOKALİZE ZARARLI OLABİLEN BİLİNEN BAZI TÜRLER BULUNMAKTADIR.

Oecophoridae üyeleri, yaşamlarının hiçbir evresinde insanlara doğrudan zararlı değildir. Isırmazlar, sokmazlar, zehirli değildirler ve hastalık bulaştırmazlar.
Ancak, bazı türleri, özellikle depolanmış ürünlerde veya ahşapta zararlı olarak kabul edilir:Depolanmış Ürün Zararlıları: Kahverengi Ev Güvesi (Hofmannophila pseudospretella) ve Beyaz Omuzlu Ev Güvesi (Endrosis sarcitrella) gibi türler, tahıl, kuru meyve, tohumlar, yünlü kumaşlar, kürkler ve hatta bazı yiyecek ürünleri gibi depolanmış organik materyaller üzerinde beslenerek zarar verebilirler. Bu türler evlerde, depolarda ve gıda tesislerinde görülebilir.
Ahşap Zararlıları: Bazı türlerin larvaları, özellikle nemli ve çürümekte olan ahşapta tüneller açarak yapısal malzemelere zarar verebilirler.
Bu tür zararlar, hijyen ve depolama koşullarının iyileştirilmesi, düzenli temizlik ve gerektiğinde zararlı kontrol yöntemleriyle yönetilebilir.

Latince Adının Anlamı

"Oecophoridae", familyanın tip cinsi olan Oecophora'dan türemiştir. Oecophora kelimesi, Antik Yunanca "oikos" (οἶκος) = ev, yuva, ikametgah ve "pherein" (φέρειν) = taşımak, giymek kelimelerinin birleşiminden oluşur. Bu ismin kökeni tam olarak kesin olmamakla birlikte, birkaç yoruma açıktır:

Larvaların Kılıf/Yuva Oluşturması: Larvaların çürüyen materyallerde veya bitki dokusunda kendilerine "yuva" veya tünel oluşturma alışkanlığına atıfta bulunabilir.
Evlerde Bulunma: Bazı türlerinin (örn. Hofmannophila pseudospretella, Endrosis sarcitrella) depolarda veya evlerde yaygın olarak bulunması nedeniyle verilmiş olabilir.

"-idae" eki, biyolojik sınıflandırmada familya düzeyini belirtir.

İlginç Bilgiler

Detritivorların Önemi: Oecophoridae familyasının büyük çoğunluğunun detritivor olması, onları doğal ekosistemlerde ayrıştırıcı olarak çok önemli kılar. Bitki kalıntılarının geri dönüştürülmesine ve besin döngüsünün devamlılığına katkıda bulunurlar.
Küresel Çeşitlilik Merkezi: Avustralya, bu familyanın tür çeşitliliği açısından gerçek bir sıcak noktadır. Kıtanın kendine özgü bitki örtüsü ve iklimi, bu güvelerin burada büyük ölçüde evrimleşmesine olanak sağlamıştır.
Yassı Dinlenme Pozu: Birçok Oecophoridae türünün dinlenirken kanatlarını vücudun üzerine yassı bir şekilde yatırması, onlara karakteristik "yassı gövdeli" görünümünü verir ve onları ayırt etmede yardımcı olur.
Ekonomik Zararlı Türler: Familyanın genel olarak faydalı olmasına rağmen, Hofmannophila pseudospretella ve Endrosis sarcitrella gibi bazı türlerin depolanmış ürün zararlısı olarak ciddi ekonomik kayıplara yol açabilmesi, bu familyanın önemini artırır.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

Efsane 1: Tüm güveler bitkilere zarar verir.
Gerçek: Oecophoridae familyasının büyük çoğunluğu canlı bitkiler yerine çürüyen bitki materyalleri veya mantarlarla beslenir, bu da onları ekosistem için faydalı ayrıştırıcılar yapar.
Efsane 2: Evlerde görülen tüm güveler giysilere zarar verir.
Gerçek: Evlerde görülen Oecophoridae türleri (Hofmannophila pseudospretella, Endrosis sarcitrella) daha çok yiyecek artıkları, kuru gıdalar, tohumlar ve hayvan kökenli (kürk gibi) materyallerle beslenirler. Giysi güveleri (örn. Tineidae familyasından) farklı türlerdir.
Efsane 3: Tüm mikro güveler küçük ve önemsizdir.
Gerçek: Oecophoridae gibi mikro güveler, ekosistemde önemli ayrıştırıcı roller oynar ve bazıları insan faaliyetleri için ekonomik olarak önemli zararlılar olabilir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

Common, I. F. B. (1990). Moths of Australia. Melbourne University Press. (Avustralya faunası ve Oecophoridae'nin burada yoğunlaşması üzerine kapsamlı bilgi.)
Hodges, R. W. (1998). The Gelechioidea. The Moths of America North of Mexico, Fasc. 7.1. Wedge Entomological Research Foundation. (Gelechioidea üstfamilyası ve altındaki familyaların morfolojisi ve taksonomisi üzerine detaylı bilgi.)
Koster, S. (2010). The World Catalogue of Oecophoridae (Lepidoptera: Gelechioidea). (Familyanın küresel tür listesi ve sınıflandırma bilgileri.)
Nieukerken, E. J. van, et al. (2011). Order Lepidoptera Linnaeus, 1758. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness. Zootaxa, 3148, 212-221. (Güncel sınıflandırma bilgileri.)
Scoble, M. J. (1992). The Lepidoptera: Form, Function and Diversity. Oxford University Press. (Lepidoptera'nın genel biyolojisi ve familya karakteristikleri.)
Ellis, W. N. (2001-2025). Plant Parasites of Europe. (Türlerin konukçu bitkileri, beslenme alışkanlıkları ve hasarları üzerine geniş veri tabanı.)
Fauna Europaea – Oecophoridae. (Avrupa'daki türlerin dağılımı ve taksonomisi.)
GBIF.org – Oecophoridae family records. (Böcek taksonları hakkında geniş veri tabanı.)
Wikipedia – Oecophoridae, Hofmannophila pseudospretella, Endrosis sarcitrella. (Bilimsel bilgiler için genel referans ve çapraz kontrol.)
Liddell & Scott, A Greek-English Lexicon – oikos, pherein. (Etimoloji için.)
gailhampshire from Cradley, Malvern, U.K - Oecophoridae - Esperia sulphurella