Giriş Yap / Kayıt Ol
Hızlı Arama

Mycosarcoma maydis

  1. Anasayfa
  2. Mycosarcoma maydis
  • image description

Mycosarcoma maydis

Mycosarcoma maydis (Mısır Rastığı Mantarı)

Bugün, mısır bitkisi üzerinde belirgin tümör benzeri şişliklere neden olan ve hem bitki patojeni hem de bazı kültürlerde değerli bir gıda olarak bilinen Mycosarcoma maydis mantarı hakkında bilgi vereceğiz. Bu mantar, uzun yıllar Ustilago maydis adıyla biliniyordu, ancak 2016 yılında yapılan genetik çalışmalar sonucunda Mycosarcoma cinsine yeniden sınıflandırıldı.


1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Mycosarcoma maydis, mısır (Zea mays) ve teosinte (Zea mexicana) bitkilerini enfekte eden, Basidiomycota şubesine ait bir bitki patojenidir. Halk arasında "mısır rastığı" veya "koçan rastığı" olarak bilinir. Oluşturduğu tümör benzeri yapılar, özellikle Meksika'da "huitlacoche" veya "cuitlacoche" adıyla bir lezzet olarak tüketilmektedir.



Bu mantar, hayat döngüsünde iki farklı evreye sahiptir:

  • Patojenik (dikaryotik) evre: Bitkiyi enfekte eden ve hastalık belirtilerine neden olan iki çekirdekli (dikaryotik) hif formudur.

  • Non-patojenik (maya) evre: Tek hücreli, mayaya benzeyen sporidia adı verilen formdur ve bu form bitkiyi enfekte edemez.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

  • Alem (Kingdom): Fungi (Mantarlar)
  • Şube (Phylum): Basidiomycota (Şapkalı Mantarlar)
  • Sınıf (Class): Ustilaginomycetes
  • Takım (Order): Ustilaginales
  • Aile (Family): Ustilaginaceae

  • Cins (Genus): Mycosarcoma
  • Tür (Species): Mycosarcoma maydis

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Mycosarcoma maydis, mısırın yetiştirildiği dünyanın her yerinde yayılış gösteren kozmopolit bir mantardır. Özellikle mısır tarlalarında, nemli ve sıcak koşullarda daha yaygın olarak görülür. Mantarın sporları toprakta veya bitki artıklarında yıllarca canlı kalabilir.


2. Temel Fiziksel ve Morfolojik Özellikler

Mycosarcoma maydis'in belirgin özellikleri, konakçı bitkisinde neden olduğu değişimlerden anlaşılır:

  • Gall (Ur) Oluşumu: Enfeksiyonun en belirgin belirtisi, mısır bitkisinin toprak üstü kısımlarında (koçan, sap, yaprak ve tepe püskülü) oluşan, tümör benzeri şişkinlikler olan gallerdir. Bu galler, fungal dokular ve enfekte bitki hücrelerinin aşırı büyümesiyle oluşur. Başlangıçta beyazımsı veya açık yeşil renkte, parlak, zarsı bir yapıyla kaplıdırlar.
  • Teliosporlar (Klamidosporlar): Galler olgunlaştıkça, içlerindeki dokular siyaha döner ve koyu kahverengi-siyah, toz halinde teliospor kütleleri ile dolar. Bu teliosporlar, gallerin zarının çatlamasıyla çevreye dağılır ve hastalığın yayılmasını sağlar.
  • Dimorfik Yaşam Döngüsü: M. maydis dimorfik bir mantardır. Bitki üzerinde patojenik olan ipliksi (hifal) formunun yanı sıra, laboratuvar koşullarında veya belirli bir yaşam evresinde mayaya benzer tek hücreli (sporidia) formda da büyüyebilir. Bu sporidia formları bitkiyi enfekte edemez, ancak uyumlu iki sporidia birleşerek patojenik hifleri oluşturabilir.
  • Enfeksiyon Mekanizması: Mantar sporları (basidiosporlar veya sporidia) rüzgar veya su sıçramasıyla genç mısır bitkilerine ulaşır. Bitki dokusuna genellikle yaralanmalar (rüzgar, dolu, mekanik hasar veya böcek beslenmesi) veya stoma adı verilen doğal açıklıklar aracılığıyla girer. Enfeksiyon lokalize olup, bitkinin tüm kısımlarını sistemik olarak etkilemez.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Mycosarcoma maydis, hem bir tarım zararlısı olarak ekonomik kayıplara yol açabilen hem de bazı kültürlerde değerli bir besin kaynağı olarak görülebilen ilginç bir mantardır. Biyolojik çeşitliliğin bu tür örnekleri, doğadaki rollerin ne kadar karmaşık ve çok yönlü olabileceğini gösterir. Ayrıca, patojenite ve konakçı-parazit ilişkileri üzerine yapılan genetik çalışmalarda model organizma olarak kullanılması, bilime yaptığı önemli katkılardan biridir."


3. Ekolojik ve Biyolojik Önemi

Mycosarcoma maydis, ekosistemlerde ve biyolojik süreçlerde şu rolleri oynar:

  • Bitki Patojeni: Mısır bitkisinde hastalığa neden olarak özellikle koçanlarda önemli verim kayıplarına yol açabilir. Enfekte olan bitkilerde büyüme geriliği veya şekil bozuklukları görülebilir.
  • Model Organizma: Bitki-mikrop etkileşimlerini, genetiği, hücre biyolojisini ve mantar patojenitesini incelemek için bilimsel araştırmalarda önemli bir model organizma olarak kullanılır. Laboratuvarda kolayca yetiştirilebilmesi ve genetik manipülasyona uygun olması, bu alandaki araştırmaları hızlandırmıştır.

  • Gıda Kaynağı (Huitlacoche): Meksika ve Latin Amerika'da, mantarın mısır üzerinde oluşturduğu genç galler, "huitlacoche" adı verilen bir yemek lezzeti olarak tüketilir. Tadı mantarımsı, tatlı, tuzlu, odunsu ve topraksı olarak tanımlanır. Bu galler, protein, lif, vitamin ve mineral açısından zengin olup, quesadilla, çorba ve diğer yemeklerde kullanılır.

  • Biyoçeşitlilik: Doğal ekosistemlerde mısır ve teosinte popülasyonlarının bir parçası olarak biyolojik çeşitliliğe katkıda bulunur.

4. İnsanlarla Etkileşim ve Koruma Durumu

Mycosarcoma maydis'in insanlarla etkileşimi oldukça çeşitlidir:

  • Gıda Olarak Tüketim: Azteklerden beri Meksika ve Orta Amerika'da gıda olarak tüketilmektedir. Henüz olgunlaşmamış, içleri siyah sporlarla dolmamış, nemli ve etli galler toplanır ve pişirilerek yenir.
  • Potansiyel Tıbbi ve Biyoaktif Bileşikler: Bazı araştırmalar, M. maydis'in tıbbi faydaları olabilecek biyoaktif bileşikler içerdiğini göstermektedir. Geçmişte, zayıf ergot benzeri etkileri nedeniyle tıpta kullanıldığına dair bilgiler de bulunmaktadır. Ayrıca, kolera aşısı üretimi ve bazı insan hastalıklarının nedenlerinin aydınlatılmasında da potansiyel olarak kullanılabilmektedir.
  • İnsan Sağlığına Etkileri:
  • Genellikle bitki patojeni mantarlar insanlar için zararlı değildir. Ancak, M. maydis sporları, özellikle havada yoğun bulunduğunda, alerji ve astım semptomlarına neden olabilir.
  • Çok nadir durumlarda, özellikle bağışıklığı baskılanmış hastalarda, insanlarda mantar enfeksiyonlarına (basidiomycosis) neden olduğuna dair raporlar bulunmaktadır.
  • Geçmişte, II. Dünya Savaşı sırasında, M. maydis sporlarıyla kontamine mısır unu tüketen Hırvat çocuklarda akropati (ellerde ve ayaklarda kaşıntı, ödem, kızarıklık, deri soyulması gibi semptomlar) görüldüğü bildirilmiştir. Ancak bu durum, unun diğer mikotoksin üreten mantarlarla da kontamine olabileceğiyle ilişkilendirilmiştir, zira M. maydis sporlarının doğrudan bu semptomlara neden olduğu yaygın olarak gözlemlenmemiştir.
  • Mısır rastığı gallerinin kendisi doğrudan toksin üretmez, ancak tarlada diğer mikotoksin üreten mantarlar (Aspergillus spp., Fusarium spp.) tarafından enfekte olabilir ve bu durum gıda güvenliği açısından risk oluşturabilir.
  • Tarım Mücadelesi:
  • Hastalığın yayılmasını kontrol etmek için dayanıklı mısır çeşitleri kullanmak en etkili yöntemdir.
  • Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınmak ve bitkilerin yaralanmasını (dolu, rüzgar, mekanik hasar, böcek zararı) en aza indirmek, enfeksiyon riskini azaltabilir.
  • Hastalık görülen tarlalarda, hastalıklı bitki artıklarının derine sürülmesi veya olgunlaşmadan gallerin toplanıp imha edilmesi sporların yayılmasını engeller. Fungisitler genellikle etkili bir tedavi yöntemi değildir.
  • Tehditler ve Koruma Durumu: Mycosarcoma maydis, tarım alanlarında bir zararlı olarak yönetilmeye çalışılsa da, küresel çapta tehdit altında olan bir tür değildir. Doğal popülasyonu oldukça yaygındır ve konakçısı olan mısırın yaygın olarak yetiştirilmesiyle varlığını sürdürmektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar


0 Yorum

Henüz yorum yapılmamış...

Yorum yapabilmek için giriş yapmanız gerekmektedir. Giriş yap