Himantura uarnak

Himantura uarnak, Vatozlar takımı Myliobatiformes içinde, Dasyatidae familyasına (İnce Kuyruklu Vatozlar) ait, çok büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Ağ Desenli Vatoz veya sırtındaki desen nedeniyle Leopar İğneli Vatoz olarak da bilinir. Bu tür, Hint-Pasifik kökenli olup, Akdeniz'e Lesepsiyen göç yoluyla girmiş ve Türkiye'nin güney kıyılarında yayılım göstermiş istilacı (yabancı) bir türdür.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Ağ Desenli Vatoz'un ana dağılım alanı Hint ve Pasifik Okyanuslarının tropikal ve subtropikal sularıdır. Ancak, 20. yüzyılın ortalarından itibaren Süveyş Kanalı yoluyla Akdeniz'e göç etmiş (Lesepsiyen göçmen) ve Doğu Akdeniz'de yerleşik bir popülasyon oluşturmuştur. Bu, onu Türkiye'nin Akdeniz kıyı ekosistemi için bilimsel açıdan önemli bir yabancı tür haline getirmiştir. Büyük boyutu, dikkat çekici desenleri ve uzun, zehirli kuyruğu ile tanınır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Myliobatiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Dasyatidae
Cins (Genus):: Himantura (veya güncel bazı kaynaklarda Maculabatis)
Tür (Species):: Himantura uarnak (Gmelin, 1789)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut (Ayırt Edici Özellik): Oldukça büyük bir vatozdur. Disk genişliği (vücut çapı) 2 metreye kadar, toplam uzunluğu ise 5.5 metreye kadar ulaşabilir.
Vücut Şekli: Genişliği uzunluğundan biraz daha fazla olan, oval veya eşkenar dörtgen şeklinde, düzleşmiş bir diske sahiptir.
Renk ve Desen (Ayırt Edici Özellik): Sırt yüzeyi, türün en karakteristik özelliği olan, koyu kahverengi veya siyah küçük benekler, halkalar veya ağsı (retiküler) bir desenle kaplıdır (bir leoparın postunu andırır). Genç bireyler daha benekli iken, olgun bireylerde bu benekler iç içe geçerek daha karmaşık bir ağ deseni oluşturur.
Kuyruk: Kuyruk, disk uzunluğunun üç katına kadar uzayabilen, aşırı uzun ve incedir; bu, onu diğer Akdeniz vatozlarından ayırır. Kuyruğun üzerinde, hayvanı savunmak için kullanılan, bir veya daha fazla büyük, zehirli ve tırtıklı diken (mahmuz) bulunur.
Deri: Diskinin merkezinde ve kuyruk tabanında küçük dermal dikenler bulunabilir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Kıyısal ve sığ suların kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında, genellikle 0 ila 50 metre arasındaki derinliklerde yaşar. Estuarin (nehir ağzı) bölgelerde ve acı sularda da görülebilir.
Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) bir türdür. Kendisini kuma gömerek kamufle olur ve pusu kurarak avlanır.
Diyet: Diyeti; dipte yaşayan kabuklular (yengeçler, karidesler), solucanlar ve küçük kemikli balıklardan oluşur. Akdeniz'de, yerel türlerin besin kaynaklarıyla rekabet etme potansiyeli vardır.
Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (genellikle 1 ila 7 yavru).

4. Koruma Durumu ve Tehditleri & Lesepsiyen Göçmen Statüsü

Koruma Durumu: Anavatanı olan Hint-Pasifik'te yoğun ticari avcılık ve habitat tahribatı nedeniyle IUCN tarafından küresel olarak "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır.
Tehditler: Büyük boyutu nedeniyle, yaşadığı sığ sularda dip trolü ve ağ balıkçılığı ile yakalanma oranı yüksektir. Zehirli mahmuzu, balıkçıların yanı sıra sığ sularda yürüyenler için de tehlike arz eder.
İstilacı Statü: Himantura uarnak, Akdeniz ekosistemine giren en önemli ve yerleşik Lesepsiyen türlerden biridir. Ekolojik etkileri, yerel bentik topluluklarla besin ve yaşam alanı açısından rekabet etme potansiyeli nedeniyle izlenmektedir. Türkiye'deki popülasyonu son yıllarda önemli ölçüde artış göstermiştir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Manjaji-Matsumoto, B. W., Last, P. R., & W. T. (2016). Himantura uarnak. The IUCN Red List of Threatened Species 2016.
Gürlek, M., Çetinkaya, K., Akalın, S., & P. J. (2016). Recent records and distribution of the Indo-Pacific leopard whipray Himantura uarnak in the Turkish Mediterranean coast. Journal of the Black Sea/Mediterranean Environment.
Not: Ağ Desenli Vatozun Akdeniz'deki varlığı, Süveyş Kanalı'nın Akdeniz'in biyolojik yapısı üzerindeki derin etkisinin canlı bir kanıtıdır. Biyolojik çeşitlilik üzerindeki etkilerinin anlaşılması için sürekli izleme gereklidir.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/490695051