Dasyatis centroura

Dasyatis centroura, Vatozlar takımı Myliobatiformes içinde, Dasyatidae familyasına (İnce Kuyruklu Vatozlar) ait, dünyanın en büyük vatoz türlerinden biridir. Halk arasında Kuyruğu Dikenli Vatoz veya Pürtüklü Kuyruklu Vatoz olarak bilinir. Bu tür, sahip olduğu iri ve pürtüklü derisi ve kuyruğunda taşıdığı büyük, zehirli mahmuzu ile dikkat çeker.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Kuyruğu Dikenli Vatoz, Doğu ve Batı Atlantik Okyanusu'nun tropikal ve ılıman sularında, Kuzey Denizi'nden Brezilya'ya kadar geniş bir dağılıma sahiptir ve tüm Akdeniz'de yaygın olarak bulunur. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz sularında da yaşamaktadır. Dipte yaşayan bir tür olarak, yaşam alanlarının balıkçılık faaliyetleriyle yoğun bir şekilde örtüşmesi nedeniyle savunmasız durumdadır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Myliobatiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Dasyatidae
Cins (Genus):: Dasyatis
Tür (Species):: Dasyatis centroura (Mitchill, 1815)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut (Ayırt Edici Özellik): Dünyadaki en büyük vatoz türlerinden biridir. Disk genişliği (vücut çapı) 2.2 metreye kadar, toplam uzunluğu ise 4.3 metreye ulaşabilir. Ağırlığı 300 kg'ı aşabilir.
Vücut Şekli: Genişliği uzunluğundan daha fazla olan, baklava dilimi şeklinde bir diske sahiptir.
Deri ve Dikenler (Ayırt Edici Özellik): En önemli ayırt edici özelliği, sırt yüzeyinin ve kuyruğunun başlangıcının çok pürtüklü ve yoğun küçük, sert dikenlerle (dentiküllerle) kaplı olmasıdır. Sırtın orta hattında, özellikle ergin bireylerde belirgin, iri, küt ve keskin yumrular veya dikenler sırası bulunur.
Kuyruk: Kuyruk, kamçı benzeri, incedir ve genellikle disk uzunluğunun iki katından fazladır. Kuyruğun üzerinde, hayvan kendini tehdit altında hissettiğinde korunmak için kullandığı bir ila üç adet büyük, tırtıklı ve zehirli diken (mahmuz) bulunur. Bu dikenler ciddi yaralanmalara neden olabilir.
Renk: Sırt rengi gri, kahverengi veya koyu zeytin yeşili, karın kısmı ise beyazdır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Kıyı bölgelerinden kıta yamacının üst kesimlerine kadar, genellikle 0 ila 300 metre arasındaki derinliklerde, kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında yaşar.
Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) bir türdür. Beslenmek veya dinlenmek için sık sık kendisini kuma gömer.
Diyet: Diyeti; dipte yaşayan omurgasızlar (yengeçler, karidesler, istiridyeler) ve küçük kemikli balıklardan oluşur.
Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Büyük boyutuna rağmen, döl sayısı düşüktür (genellikle 4 ila 6 yavru). Yavaş üreme ve geç olgunlaşma hızı, onu avcılık baskısına karşı oldukça hassas kılar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Koruma Durumu: Büyük boyutu, düşük üreme oranı ve yaşam alanının yoğun balıkçılıkla çakışması nedeniyle IUCN tarafından küresel olarak "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz'deki popülasyonlar, yerel balıkçılık baskısı nedeniyle ek tehdit altındadır.
Tehditler: Yaşadığı dip habitatlarında yoğun olarak uygulanan dip trolü ve uzun olta balıkçılığı tarafından sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanır. Büyük boyutu, ağlar için ağır bir yük oluşturur ve yakalandığında balıkçılar için zehirli dikenleri nedeniyle potansiyel tehlike arz eder.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Carlson, J., Charvet, P., Grubbs, R. D., Herman, K., Pacoureau, N., & E. S. (2020). Dasyatis centroura. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: Kuyruğu Dikenli Vatoz ile karşılaşan dalgıçların ve balıkçıların, kuyruğundaki zehirli mahmuza karşı dikkatli olmaları kesinlikle önemlidir.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/205279534