Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri (Hohenacker Sütleğeni)

Bugün, özellikle Batı Asya'da, kuru otlaklarda, kayalık yamaçlarda ve steplerde yayılış gösteren Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri hakkında bilgi vereceğiz. Bu alt tür, Euphorbia seguieriana (Seguier Sütleğeni) türünün bir alt varyasyonudur. "Hohenackeri" epiteti, bitki koleksiyoncusu ve botanikçi Rudolf Friedrich Hohenacker'e atıfta bulunur. Halk arasında belirli bir Türkçe adı olmasa da, bilimsel ismini referans alarak Hohenacker Sütleğeni olarak adlandırabiliriz. Euphorbiaceae (Sütleğengiller) familyasının bu üyesi, diğer sütleğenler gibi toksik özellikler taşır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, Euphorbiaceae (Sütleğengiller) familyasının Euphorbia (Sütleğen) cinsine ve Euphorbia seguieriana türüne ait bir alt türdür. Bu alt tür, M.Bieb. tarafından 1808 yılında tanımlanan ana türün bir varyasyonudur.

• Alem (Kingdom): Plantae (Bitkiler)
• Şube (Phylum): Angiospermae (Çiçekli Bitkiler)
• Sınıf (Class): Eudicots (İki Çenekliler)
• Takım (Order): Malpighiales
• Familya (Family): Euphorbiaceae (Sütleğengiller)
• Cins (Genus): Euphorbia (Sütleğen)
• Tür (Species): Euphorbia seguieriana
• Alt Tür (Subspecies): Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri (Hohenacker Sütleğeni)

Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Durumu

Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, doğal olarak Batı Asya'da (Türkiye, Kafkasya, İran, Irak) yayılış gösterir. Genellikle kuru otlaklarda, steplerde, açık ormanlık alanlarda, kayalık yamaçlarda ve yol kenarlarında bulunur.

Türkiye florası için Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri doğal bir bitkidir ve ülkemizin birçok bölgesinde, özellikle doğu ve güneydoğu Anadolu'da yayılış gösterir. Şu anda İstanbul'da olsak da, bu alt türün şehrin doğal florasında yaygın olarak bulunması beklenmez; daha çok iç bölgelerin kırsal ve dağlık alanlarına özgüdür. Genellikle deniz seviyesinden 1800 metreye kadar olan rakımlarda yetişebilir.

2. Temel Fiziksel ve Morfolojik Özellikler

Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, genellikle çok yıllık, otsu veya tabandan hafif odunsu bir bitkidir:

• Büyüme Şekli: Genellikle 30 ila 80 cm boylarında olabilen, çok yıllık otsu veya tabandan hafif odunsu bir bitkidir. Gövdeleri dik veya yükselici olup, genellikle üst kısımlardan dallanır. Bitki, kuru ve sıcak koşullara oldukça dayanıklıdır. Ana tür Euphorbia seguieriana'ya benzer, ancak belirli morfolojik detaylarla (örneğin braktelerin şekli, tohum yüzeyi veya genel büyüme alışkanlığı) farklılık gösterebilir.
• Sütlü Özsu (Lateks): Euphorbiaceae familyasının çoğu üyesi gibi, bu bitki de yaralandığında çıkan beyaz, sütlü ve toksik bir özsu (lateks) içerir. Bu özsu ciltle temasında tahrişe, dermatite, kızarıklığa ve kabarcıklara neden olabilir. Gözle teması durumunda ise şiddetli ağrı, iltihaplanma ve geçici/kalıcı görme bozuklukları gibi ciddi reaksiyonlara yol açabilir.
• Yaprak Morfolojisi: Yapraklar almaşık (alternat) dizilişli, basit, dar mızraksı (lanceolate) ila şeritsi (linear) şekildedir. Yaprak kenarları düzdür. Renkleri genellikle yeşil olup, sonbaharda veya stres altında kızıl tonlar alabilir.
• Çiçek Morfolojisi: Çiçekler, Euphorbia cinsine özgü olan siyatuyum (cyathium) adı verilen özel bir çiçek durumunda bulunur. Siyatuyumlar, genellikle parlak sarımsı-yeşil braktelerle çevrilidir. Bu brakteler, bitkinin çiçeklenme döneminde dikkat çekici bir görünüm kazandırır.
• Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri'nin siyatuymları genellikle küçük, yeşilimsi-sarı renkte olup, uç kısımlarında dört adet belirgin nektar bezi bulunur. Bu bezlerin şekli ve rengi varyasyon gösterebilir ve alt türün teşhisinde ana türden ayrılmasını sağlayabilir. Çiçekler, gövde ucunda yoğun, şemsiyemsi bir çiçek durumu (cyme) oluşturur.
• Çiçeklenme dönemi genellikle Mayıs ayından Ağustos ayına kadar sürer.
• Meyve Özelliği: Meyve, olgunlaştığında patlayarak tohumlarını yayan, üç loblu bir kapsüldür. Tohumlar küçük, genellikle oval veya küremsi, pürüzlü yüzeyli ve karunkulalıdır.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, ana tür Euphorbia seguieriana'nın Batı Asya'daki bir alt türü olup, özellikle tohum morfolojisi veya braktelerin yapısı gibi ince farklılıklarla ayırt edilir. Bu alt tür, kurak bozkır ve dağlık alanların karakteristik bitki örtüsünün bir parçasıdır. Zorlu koşullara adaptasyonu, onun ekolojik esnekliğini ve biyoçeşitliliğe katkısını gösterir. Tüm sütleğenler gibi, zehirli lateksi, bitkinin doğal bir savunma mekanizmasıdır."

3. Ekolojik ve Biyolojik Önemi

• Habitat Tercihi: Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, kuru otlaklar, stepler, açık ormanlık alanlar, kayalık yamaçlar ve yol kenarları gibi iyi drene edilmiş, güneşi seven habitatları tercih eder. Kumlu, çakıllı veya kireçli topraklarda iyi yetişir.
• Ekolojik Rolü:Kuraklık Toleransı: Kurak iklim koşullarına ve fakir topraklara mükemmel uyum sağlamıştır.
• Toprak Stabilizasyonu: Kök sistemiyle özellikle eğimli ve açık arazilerde toprağın erozyonunu önlemeye yardımcı olabilir.
• Biyoçeşitlilik: Bulunduğu habitatlardaki bitki örtüsü çeşitliliğine katkıda bulunur.

4. İnsanlarla Etkileşim ve Kullanım Alanları

Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, içerdiği sütlü özsu nedeniyle insanlar için potansiyel riskler taşıyan bir bitkidir:

• Zehirli Mi? Yenilebilir Mi? Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, diğer Euphorbia türleri gibi zehirlidir ve kesinlikle tüketilmemelidir. Bitkinin sütlü özsuyu (lateks), ciltle temasında tahrişe, dermatite, kızarıklığa ve kabarcıklara neden olabilir. Gözle teması durumunda ise şiddetli ağrı, iltihaplanma ve geçici/kalıcı görme bozuklukları gibi ciddi reaksiyonlara yol açabilir. İçilmesi halinde mide-bağırsak sisteminde ciddi rahatsızlıklara ve zehirlenmeye neden olabilir. Çocuklardan ve evcil hayvanlardan uzak tutulmalıdır. Bitkiyle çalışırken eldiven ve göz koruyucu kullanmak önemlidir.
• Tıp ve Eczacılıkta Kullanımı: Bu alt türle ilgili geleneksel veya modern tıbbi kullanım bilgisi bulunmamaktadır. Zehirli olması nedeniyle, herhangi bir tıbbi amaçla kullanmak veya tüketmek hayati risk taşır ve kesinlikle kaçınılmalıdır.
• Diğer Kullanım Alanları: Yaygın olarak süs bitkisi olarak kültüre alınmaz. Ancak, kurakçıl bahçe düzenlemeleri için potansiyel barındırabilir.

5. Koruma Durumu

Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri, ana türü gibi geniş bir coğrafi yayılıma sahip olması ve kurak, zorlu habitatlara kolayca uyum sağlayabilmesi nedeniyle, genel olarak küresel düzeyde tehdit altında olan bir alt tür olarak kabul edilmez. IUCN Kırmızı Listesi'nde spesifik bir değerlendirmesi olmasa da, genellikle "En Az Endişe Verici" (Least Concern) kategorisinde yer alması muhtemeldir.

Türkiye'deki popülasyonları da bilinen yayılış alanlarında yaygın ve sağlıklıdır. Habitat tahribatı veya tarım alanlarının genişlemesi gibi yerel faktörler bazı bölgelerdeki popülasyonları olumsuz etkileyebilse de, genel yayılışı ve adapte olabilen yapısı, alt türün sürekliliğini desteklemektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Plants of the World Online (Kew Gardens) - Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri
• Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• GBIF (Global Biodiversity Information Facility) - Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri
• Flora of Turkey and the East Aegean Islands (P.H. Davis) – Türkiye florasına dair temel referans.
• Euro+Med PlantBase - Euphorbia seguieriana subsp. hohenackeri
• IUCN Kırmızı Liste (Genel tür bilgisi)
• Akademik Yayınlar ve Herbaryum Kayıtları.