Euphorbia schottiana (Schott Sütleğeni)

Bugün, özellikle Türkiye'ye özgü (endemik) bir tür olan Euphorbia schottiana hakkında bilgi vereceğiz. Halk arasında belirli bir Türkçe adı olmasa da, bilimsel adını referans alarak Schott Sütleğeni olarak adlandırabiliriz. Euphorbiaceae (Sütleğengiller) familyasının bu üyesi, diğer sütleğenler gibi toksik özellikler taşır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Euphorbia schottiana, Euphorbiaceae (Sütleğengiller) familyasının Euphorbia (Sütleğen) cinsine aittir. Bitki ilk kez Boissier tarafından 1859 yılında tanımlanmıştır. Bu tür, genellikle çok yıllık otsu bir bitkidir ve ılıman biyomlarda yetişir.

• Alem (Kingdom): Plantae (Bitkiler)
• Şube (Phylum): Angiospermae (Çiçekli Bitkiler)
• Sınıf (Class): Eudicots (İki Çenekliler)
• Takım (Order): Malpighiales
• Familya (Family): Euphorbiaceae (Sütleğengiller)
• Cins (Genus): Euphorbia (Sütleğen)
• Tür (Species): Euphorbia schottiana (Schott Sütleğeni)

Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Durumu

Euphorbia schottiana, Türkiye'ye endemik bir türdür. Yani doğal olarak yalnızca Türkiye'de bulunur. Kew Science'ın "Plants of the World Online" veritabanı da bu bilgiyi doğrulamaktadır. Bu, türün küresel biyoçeşitlilik açısından önemini artırmaktadır.

Şu anda İstanbul'da olmamız itibarıyla, bu türün şehrin doğal florasında bulunması beklenmez, zira yayılış alanı daha çok Anadolu'nun belirli bölgelerine özgüdür.

2. Temel Fiziksel ve Morfolojik Özellikler

Euphorbia schottiana hakkında detaylı morfolojik bilgilere (yaprak şekli, çiçek rengi, boyutu vb.) doğrudan ulaşılamamıştır, ancak genel Euphorbia cinsinin özelliklerini taşır:

• Büyüme Şekli: Genellikle çok yıllık otsu bir bitkidir.
• Sütlü Özsu (Lateks): Euphorbiaceae familyasının tüm üyeleri gibi, bu bitki de yaralandığında çıkan beyaz, sütlü ve toksik bir özsu (lateks) içerir. Bu özsu ciltle temasında tahrişe, dermatite, kızarıklığa ve kabarcıklara neden olabilir. Gözle teması durumunda ise şiddetli ağrı, iltihaplanma ve geçici/kalıcı görme bozuklukları gibi ciddi reaksiyonlara yol açabilir.
• Çiçek Morfolojisi: Çiçekler, Euphorbia cinsine özgü olan siyatuyum (cyathium) adı verilen özel bir çiçek durumunda bulunur. Siyatuyumlar, parlak braktelerle çevrili olabilir.
• Çiçeklenme Dönemi: Genellikle ilkbahar ve yaz aylarında çiçeklenir.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Euphorbia schottiana, Türkiye'nin doğal mirasının önemli bir parçası olan endemik bir sütleğen türüdür. Bu türün varlığı, bölgemizdeki biyoçeşitliliğin zenginliğini ve korunması gereken benzersiz ekosistemleri işaret eder. Endemik türler, genellikle belirli bir ekolojik nişe adapte olmuşlardır ve bu da onları habitat değişikliklerine karşı daha hassas hale getirir. Diğer sütleğenler gibi, zehirli lateksi bitkinin doğal savunma mekanizmasının bir parçasıdır."

3. Ekolojik ve Biyolojik Önemi

• Habitat Tercihi: Euphorbia schottiana'nın spesifik habitat tercihleri hakkında detaylı bilgi sınırlıdır, ancak Türkiye'ye endemik olması, belirli ekolojik koşullara adapte olduğunu düşündürmektedir. Genellikle ılıman bölgelerde, açık ve taşlık arazilerde bulunabilirler.
• Ekolojik Rolü:Endemik Tür: Sadece Türkiye'de bulunması, onu ülkemizin biyoçeşitliliği için önemli kılar ve koruma çabalarını gerektirir.

4. İnsanlarla Etkileşim ve Kullanım Alanları

Euphorbia schottiana, içerdiği sütlü özsu nedeniyle insanlar için potansiyel riskler taşır:

• Zehirli Mi? Yenilebilir Mi? Euphorbia schottiana, diğer Euphorbia türleri gibi zehirlidir ve kesinlikle tüketilmemelidir. Bitkinin sütlü özsuyu (lateks), ciltle temasında tahrişe, dermatite, kızarıklığa ve kabarcıklara neden olabilir. Gözle teması durumunda ise şiddetli ağrı, iltihaplanma ve geçici/kalıcı görme bozuklukları gibi ciddi reaksiyonlara yol açabilir. İçilmesi halinde mide-bağırsak sisteminde ciddi rahatsızlıklara ve zehirlenmeye neden olabilir. Çocuklardan ve evcil hayvanlardan uzak tutulmalıdır. Bitkiyle çalışırken eldiven ve göz koruyucu kullanmak önemlidir.
• Tıp ve Eczacılıkta Kullanımı: Euphorbia cinsinin bazı türleri geleneksel tıpta kullanılmış olsa da, Euphorbia schottiana'nın spesifik olarak tıbbi kullanımı hakkında bilgi bulunmamaktadır. Endemik ve sınırlı yayılışa sahip olması nedeniyle tıbbi araştırmalara konu olmamış olması muhtemeldir. Zehirli olması nedeniyle, herhangi bir tıbbi amaçla kullanmak veya tüketmek hayati risk taşır ve kesinlikle kaçınılmalıdır.
• Diğer Kullanım Alanları: Yaygın olarak kültüre alınan veya ticari bir değere sahip bir bitki değildir.

5. Koruma Durumu

Euphorbia schottiana, Türkiye'ye endemik bir tür olması nedeniyle, koruma açısından önemli bir bitkidir. IUCN Kırmızı Listesi'nde spesifik bir değerlendirmesi bulunmamakla birlikte, endemik türler genellikle habitat kaybı, aşırı otlatma, yapılaşma veya iklim değişikliği gibi çevresel baskılar nedeniyle tehdit altında olabilir. Bu türün varlığı, bulunduğu bölgenin ekolojik hassasiyetini göstermektedir ve koruma çalışmaları için öncelikli olmalıdır.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Plants of the World Online (Kew Gardens) - Euphorbia schottiana
• Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• GBIF (Global Biodiversity Information Facility) - Euphorbia schottiana
• Flora of Turkey and the East Aegean Islands (P.H. Davis) – Türkiye florasına dair temel referans.
• Euro+Med PlantBase - Euphorbia schottiana
• IUCN Kırmızı Liste (Genel tür bilgisi).