Euphorbia davisii (Davis Sütleğeni)

Bugün, adını Türkiye florasına yaptığı büyük katkılarla tanınan ünlü botanikçi Peter Hadland Davis'ten alan, Türkiye'ye özgü bir sütleğen türü olan Euphorbia davisii hakkında bilgi vereceğiz. Bu tür, Euphorbiaceae (Sütleğengiller) familyasının büyük cinsi olan Euphorbia'ya aittir ve diğer sütleğenler gibi toksik özellikler taşır. Halk arasında belirli bir Türkçe adı olmasa da, bilimsel adına ithafen Davis Sütleğeni olarak anabiliriz.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Euphorbia davisii, Euphorbiaceae (Sütleğengiller) familyasının Euphorbia (Sütleğen) cinsine aittir. Bitki ilk kez, kendisinden sonra adlandırıldığı Peter Hadland Davis tarafından 1957 yılında tanımlanmıştır. Bu adlandırma, Davis'in Türkiye bitki örtüsü üzerindeki derin etkisini ve bu türün keşfedilmesindeki rolünü yansıtır.

• Alem (Kingdom): Plantae (Bitkiler)
• Şube (Phylum): Angiospermae (Çiçekli Bitkiler)
• Sınıf (Class): Eudicots (İki Çenekliler)
• Takım (Order): Malpighiales
• Familya (Family): Euphorbiaceae (Sütleğengiller)
• Cins (Genus): Euphorbia (Sütleğen)
• Tür (Species): Euphorbia davisii (Davis Sütleğeni)

Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Durumu

Euphorbia davisii, endemik bir türdür, yani doğal olarak sadece belirli bir coğrafi bölgede bulunur. Bu türün doğal yayılış alanı Türkiye'nin güney ve güneydoğu bölgeleriyle sınırlıdır, özellikle Amanos Dağları ve çevresi gibi yerlerde rastlanır. Genellikle taşlık yamaçlar, maki toplulukları, açık ormanlık alanlar ve kayalık bölgeler gibi iyi drene edilmiş habitatları tercih eder.

Türkiye florası için Euphorbia davisii önemli ve nadir bir bitkidir. Şu anki konumumuz İstanbul'da bulunuyor ve bu türün İstanbul'da doğal olarak bulunması beklenmez. İstanbul'un iklim ve toprak koşulları, bu türün tercih ettiği güney bölgelerin dağlık Akdeniz ve yarı karasal habitatlarından farklıdır. Genellikle deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda yetişebilir.

2. Temel Fiziksel ve Morfolojik Özellikler

Euphorbia davisii, genellikle çok yıllık otsu veya hafif odunsu bir büyüme formu sergiler:

• Büyüme Şekli: Genellikle 20 ila 60 cm boylarında olabilen, çok yıllık otsu veya tabanı hafif odunsulaşmış bir bitkidir. Gövdeleri dik veya yükselici olup tabandan dallanabilir. Bitkinin genel yapısı narin ama dirençlidir.
• Sütlü Özsu (Lateks): Euphorbiaceae familyasının çoğu üyesi gibi, bu bitki de yaralandığında çıkan beyaz, sütlü ve toksik bir özsu (lateks) içerir. Bu özsu ciltle temasında tahrişe, gözle temasında ciddi iltihaplanmaya neden olabilir.
• Yaprak Morfolojisi: Yapraklar genellikle almaşık (alternat) dizilişli, basit ve türe özgü bir şekle sahiptir. Yapraklar genellikle dar, mızraksı (lanceolate) veya şeritsi (linear) olabilir. Kenarları düzdür.
• Çiçek Morfolojisi: Çiçekler, Euphorbia cinsine özgü olan siyatuyum (cyathium) adı verilen özel bir çiçek durumunda bulunur. Siyatuyumlar, gösterişli brakte yaprakları ile çevrilidir.
• Euphorbia davisii'nin siyatuymları genellikle sarımsı-yeşil renkte olup, uç kısımlarında dört adet belirgin nektar bezi bulunur. Genellikle şemsiyemsi bir çiçek durumunda kümelenirler.
• Çiçeklenme dönemi genellikle Mayıs ayından Temmuz ayına kadar sürer.
• Meyve Özelliği: Meyve, olgunlaştığında patlayarak tohumlarını yayan, üç loblu bir kapsüldür. Tohumlar küçük ve karunkulalıdır. Meyve yüzeyi türe özgü bir yapıya sahip olabilir.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Euphorbia davisii, Türkiye'nin güneyindeki sınırlı yayılışıyla dikkat çeken endemik bir sütleğen türüdür. Bu bitkinin keşfedilmesi ve isimlendirilmesi, Prof. Davis'in Türkiye florasına olan olağanüstü katkısını simgeler. Kireçtaşı ağırlıklı topraklara ve kurak Akdeniz iklimine adaptasyonu, onun bu bölgedeki ekolojik nişini anlamak açısından önemlidir. Diğer sütleğenler gibi, zehirli lateksi, bitkinin doğal yaşamda otçul hayvanlara karşı bir savunma mekanizmasıdır ve bu sayede varlığını sürdürebilir."

3. Ekolojik ve Biyolojik Önemi

• Habitat Tercihi: Euphorbia davisii, kireçtaşı kayalık yamaçlar, maki toplulukları, açık ormanlık alanlar ve çalılıklar gibi iyi drene edilmiş, genellikle kireçli veya taşlı topraklı yerleri tercih eder. Tam güneşli veya yarı gölgeli alanlarda bulunabilir.
• Ekolojik Rolü:Endemizm: Türkiye'ye özgü endemik bir tür olması, biyoçeşitlilik açısından önemini artırır ve korunması gereken bir tür olduğunu gösterir.
• Kuraklık Toleransı: Akdeniz ikliminin kurak yaz koşullarına dayanıklılık gösterir.
• Toprak Stabilizasyonu: Kök sistemiyle özellikle eğimli ve kayalık arazilerde toprağın erozyonunu önlemeye yardımcı olabilir.
• Biyoçeşitlilik: Yaşam alanındaki bitki örtüsüne ve faunaya katkıda bulunarak ekosistemdeki çeşitliliği artırır.

4. İnsanlarla Etkileşim ve Kullanım Alanları

Euphorbia davisii, içerdiği sütlü özsu nedeniyle insanlar için potansiyel riskler taşır:

• Zehirli Mi? Yenilebilir Mi? Euphorbia davisii, diğer Euphorbia türleri gibi zehirlidir ve kesinlikle tüketilmemelidir. Bitkinin sütlü özsuyu (lateks), ciltle temasında tahrişe, dermatite, kızarıklığa ve kabarcıklara neden olabilir. Gözle teması durumunda ise şiddetli iltihaplanma, ağrı ve geçici körlük gibi ciddi reaksiyonlara yol açabilir. İçilmesi halinde mide-bağırsak sisteminde ciddi rahatsızlıklara ve zehirlenmeye neden olabilir. Çocuklardan ve evcil hayvanlardan uzak tutulmalıdır. Bitkiyle çalışırken eldiven ve göz koruyucu kullanmak önemlidir.
• Tıp ve Eczacılıkta Kullanımı: Geleneksel tıpta bu türe spesifik, güvenli veya bilimsel olarak kanıtlanmış bir kullanım bilgisi bulunmamaktadır. Zehirli olması nedeniyle, herhangi bir tıbbi amaçla kullanmak veya tüketmek hayati risk taşır ve kesinlikle kaçınılmalıdır.
• Süs Bitkisi ve Peyzaj: Endemik ve hassas bir tür olması nedeniyle, yaygın olarak süs bitkisi olarak kültüre alınmaz. Doğal yaşam alanında korunması önceliklidir.

5. Koruma Durumu

Euphorbia davisii, endemik bir tür olması ve sınırlı bir yayılış alanına sahip olması nedeniyle koruma açısından önemlidir. IUCN Kırmızı Listesi'nde veya ulusal koruma listelerinde hassas veya tehdit altında bir tür olarak değerlendirilmesi muhtemeldir, ancak spesifik güncel bir statü için her zaman ilgili koruma kuruluşlarının verileri kontrol edilmelidir.

Habitat kaybı, tarımsal faaliyetler, kentleşme, aşırı otlatma ve iklim değişikliği gibi faktörler, bu türün popülasyonları üzerinde olumsuz etki yaratabilir. Bu nedenle, Euphorbia davisii gibi endemik türlerin doğal habitatlarının korunması büyük önem taşımaktadır.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Plants of the World Online (Kew Gardens) - Euphorbia davisii
• Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• GBIF (Global Biodiversity Information Facility) - Euphorbia davisii
• Flora of Turkey and the East Aegean Islands (P.H. Davis) – Türkiye florasına dair temel referans.
• Euro+Med PlantBase - Euphorbia davisii
• IUCN Kırmızı Liste (Genel tür bilgisi, ancak spesifik tür için ayrıntılı kontrol gereklidir)
• Akademik Yayınlar ve Herbaryum Kayıtları.
• https://www.inaturalist.org/photos/248872000