Cyperus difformis

Cyperus difformis – Çeltik Dönbeyi

(İngilizce: Variable Flatsedge)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Plantae
• Şube: Tracheophyta
• Sınıf: Liliopsida
• Takım: Poales
• Familya: Cyperaceae (Kızılotugiller)
• Cins: Cyperus
• Tür: Cyperus difformis L.

Doğal Dağılım ve Habitat

Cyperus difformis, dünyanın tropik ve subtropik bölgelerinde yaygın olarak bulunan bir saz türüdür. Ana habitatı genellikle ıslak alanlar ve çeltik tarlalarıdır.

• Doğal Yayılış Alanı:
• Güneydoğu Asya, Hindistan, Çin, Japonya, Afrika, Güney Avrupa
• Türkiye:
• Özellikle Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde, sulak tarlalarda (özellikle çeltik alanlarında) ve bataklık kenarlarında görülür
• Habitat Tercihleri:
• Geçici veya sürekli suya doygun alanlar
• Tarımsal sulama kanalları
• Çeltik tarlaları (özellikle yabancı ot olarak)

Morfolojik Özellikler

• Bitki tipi: Tek yıllık (annuel) otsu
• Boy: 10–50 cm
• Gövde:
• Üç köşeli, dik, içi dolu
• Yüzeyde çizgili, bazen kırmızımsı lekelidir
• Yapraklar:
• Dar, uzun, şerit şeklinde
• Gövdeden daha kısa
• Çiçek durumu:
• Küçük, açık kahverengi–sarımsı başçıklar halinde
• Sıklıkla yumurta biçimli veya küresel başakçık grupları
• Meyve:
• Küçük, üçgen şekilli, koyu renkli nucula (sert kabuklu meyve)
• Suya düşerek yayılır

Ekoloji ve Biyoloji

• Çiçeklenme dönemi: Genellikle Haziran–Eylül
• Tozlaşma: Rüzgarla (anemofili)
• Yayılma:
• Ana yayılma şekli tohumla
• Tohumlar hem suyla hem tarım makineleriyle taşınır
• Ekolojik Rol:
• Çeltik alanlarında yabancı ot olarak baskınlaşabilir
• Su kuşları için dolaylı besin kaynağı (tohumlar)

Tarımsal Önemi ve Zararlılık Durumu

• Yabancı Ot Statüsü:
• Özellikle çeltik (Oryza sativa) tarlalarında rekabetçi bir ot türü olarak zararlıdır
• Zararlar:
• Yüksek yoğunlukta ekinle rekabet ederek verim kaybına neden olur
• Su, besin ve ışık tüketimini artırır
• Zararlılığın Etkisi:
• %30’a varan ürün kayıpları bildirilmiştir (Asya ve Akdeniz’de)

Zehirlilik Durumu

• İnsanlar için zehirli değildir
• Ancak otlatma hayvanları için besin değeri düşüktür ve tercih edilmez
• Aşırı tüketimde, sindirim sistemi rahatsızlığı yapabilir

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Temasla toksik etki göstermez
• Yutulması halinde hassas bireylerde mide rahatsızlığı oluşabilir
• Gözle temas durumunda bol su ile yıkanmalıdır

Tıbbi veya Endüstriyel Kullanım

• Tıbbi Kullanım:
• Geleneksel Asya tıbbında idrar söktürücü veya ateş düşürücü olarak yerel kullanımları bildirilmiştir
• Bilimsel olarak onaylanmış güçlü farmakolojik etkisi henüz sınırlıdır
• Endüstriyel Kullanım:
• Kısıtlı
• Erozyon kontrolü ve su kenarlarında biyofiltrasyon bitkisi olarak potansiyel taşır

Latince Adının Anlamı

• Cyperus: Eski Yunanca kypeiros → “sazlık bitkisi”
• difformis: “Biçimi değişken” → yaprak ve başakçık formlarının farklı şekiller alabilmesiyle ilişkilidir

Bilimsel ve Ekolojik Önemi

• Sulak alan biyolojisi çalışmaları ve çeltik tarımı ekosistemleri için kritik öneme sahiptir
• Pestisit direnç gelişimi açısından model yabancı ot türlerinden biridir
• Su kalitesinin ve tarımsal biyolojik çeşitliliğin izlenmesinde gösterge tür olarak önerilmiştir

Kaynakça

1. Holm, L. et al. (1991). World Weeds: Natural Histories and Distribution
2. Moody, K. (1989). Weeds Reported in Rice in South and Southeast Asia
3. Flora of Turkey (Davis, P.H., 1985)
4. CABI Invasive Species Compendium – Cyperus difformis
5. Akçin, T.A. (2008). “Çeltik Alanlarında Görülen Cyperaceae Türlerinin Yayılışı ve Taksonomik Özellikleri.”
6. USDA Plants Database – Cyperus difformis
7. FAO Rice Weeds Database