Böcekler insanlığa ve çevreye çeşitli şekillerde faydalı hizmetler sunan canlılardır. Böcekler zararlı böcekleri kontrol altında tutarlar, gıda olarak tükettiğimiz meyve sebzeleri tozlaştırırlar ve ciddi sanitasyon uzmanları olarak hareket ederler. Eğer böcekler olamasaydı dünya dışkılar ile kaplanırdı.
Biyolojik Kontrolde Görevleri
Biyolojik kontrol, zararlıların popülasyonunu azaltmak için yırtıcı ve parazitoidlerin kullanılmasıdır. Zararlılar bir mahsulü tehdit ederken, yararlı böcekler haşereyi kontrol etmek ve daha fazla hasarı önlemek için mücadele amaçlı bırakılabilir. Bazı durumlarda, otların yayılmasını önlemek için belirli yabani otları yiyen böcekler bile kullanılır.
İnsanlar İçin Besin
Böcek, entomofaji, yemek yeme uygulaması bize iğrenç geliyor, ancak böcekler on binlerce yıldır insanlar için bir besin kaynağı olarak hizmet ediyorlar. Günümüzde çoğu ülkede nadirdir, ama entomofaji hâlâ Orta ve Güney Amerika, Afrika ve Asya'nın bazı bölgelerinde uygulanmaktadır.
İnsectsarefood.com web sitesine göre, en popüler çekirge ve yemek kurtları, 1400'den fazla yenilebilir böcek türü vardır. Ama neye benziyorlar?
* Kuru tost çekirge: Ayçiçeği tohumu
* Çayır çekirgeleri: Kızarmış avokado
* Palmiye kurdu: Pastırma çorbası
* Dokumacı karınca pupaları: Neredeyse hiçbirinin lezzeti yoktur.
* Dev su böceği: Şaşırtıcı bir şekilde tuzlu, meyveli, çiçekli şekerleme gibidir.
Böceklerden çıkarılan kimyasal bileşenler, binlerce yıldır tıbbi konularda bizlere yardımcı olmaktadır (Entomoterapi).
Bazı örnekler:
1. Apiterapi: Daha yaygın olarak arı zehri tedavisi olarak bilinir. Arı zehri, kortizolün (stres olduğunda vücudun salgıladığı bir hormon) salınımını simüle eden kompleks bir enzim, protein ve amino asit bileşimidir. Araştırmalar, arı zehrinin aşağıdaki belirtileri iyileştirebileceğini düşündürmektedir:
* Romatoid Artrit
* Gut
* Kireçlenme
* Bursan iltihaplanması
* Tendinit
* Herpetik nevralji sonrası
* Ağrılı veya keloid yara izleri
* Multipl Skleroz
* Fibromiyalji
* Kronik yorgunluk sendromu
2. Cerrahi kurtçuklar (kurtçuk tedavisi): Bir hayvana veya kişiye verilen bir yara enfeksiyonla ilgili ciddi soruna yol açabilir. Tedavi edilmezse, ciddi sağlık sorunlarına hatta uzuv kayıplarına ve doku kayıplarına sebep olur. Bunun için kullanılan sinek türleri vardır. Yumurtadan çıkan kurtçuklar, yaradaki ölü dokuyu besler ve temizler. Böylece hastanın sağlığına kavuşması için ciddi katkıda bulunurlar.
Kurtçukların enfekte yaraların iyileşmesi üzerindeki yararlı etkileri Mayaların zamanından beri ve belki de ondan önce kabul edilmiştir. Kurtçular ile tedavi edilmediğinde korkunç yaralara dönüşürler. Bu, savaş alanı koşullarında sık sık görüldü. Ancak cerrahlar, kurtçuklarla istila edilen yaraların, enfekte olmayan benzer yaralardan daha hızlı ve daha az komplikasyonla iyileştiğini gözlemlediler.
3. Dikiş karıncaları: Cilt derin kesildiğinde, yarayı kapatmak için genellikle dikişlere ihtiyaç vardır. Bazı kültürlerde, yaraları dikmek için karıncalar kullanıldı. Cildi bir arada tutarlar, büyük çeneleri olan (bir ordu veya yaprak kesici karınca gibi) bir karınca yakalarlar, ağzını yaraya koyarlar ve ısırmasını beklerlerdi. Daha sonra vücut çıkarılır ve kafa karınca ağzı ile cildi birleştirir.
Tozlaşma
Tüm çiçekli bitkilerin %75'inden fazlası ve meyvelerin %75'i, polenleri bir çiçekten diğerine taşımak için böceklere ve çok az da hayvanlara güveniyor. Bu tozlaştırıcıların çoğu böceklerdir. “Tozlayıcı” kelimesini duyduğumuzda çoğumuz bal arılarını düşünüyoruz. Ancak, sadece bitkileri, diğer arıları (yerli arılar), kelebekleri, güveleri, böcekleri ve sinekleri tozlaştıran bal arıları da bu temel görevi yerine getirir.
Tozlayıcıların değeri yüksektir, ABD'de her yıl bal arıları yaklaşık 15 milyar dolarlık ürünü tozlaştırır. Yerli arılar ve diğer böcekler tarafından sağlanan tozlaşma hizmetlerinin değeri daha da fazladır.
Son birkaç yıldır, böcek tozlayıcılarının sayısında dünya çapında bir düşüş olmuştur. Türkiye’de bal arısı ve yerli arı popülasyonları önemli ölçüde düşmüştür. Bu düşüşün habitat kaybı, böcek ilacı kullanımı ve kirliliğin bir sonucu olduğu düşünülmektedir.
Birçok farklı çiçekli bitki dikerek ve böcek öldürücülerin kullanılma yollarını değiştirerek habitatın restore edilmesi, arı popülasyonlarına geri dönmek için yardımcı olacaktır.
Geri Dönüşümcüler
Bir ağaçtan düşen yaprakların veya dışkıların asla kaybolmadığı bir dünya hayal edin... Zamanla birikirler. Yakında ölü bitkilerle, hayvanlarla ve dışkılarla dolu bir dünyaya diz çökeceğiz. Ama korkmayın, kahramanlarımız hâlâ çalışmaya devam ediyor. Bu kaynaklarla beslenen, bitkilerin büyümesine yardımcı olan ve bu amaçla besin maddelerine ayıran birçok böcek türü vardır.
Bu böceklere Saprofajlar denir (Yunanca çürük anlamına gelen "sapros" kelimesinden ve yemek fiili olan "faj"dan almıştır ismini).
A-) Ölü veya Ölmekte Olan Bitki Dokuları ile Beslenen Böcekler
Zeminde bulanan ağaç parçaları, yapraklar ve kütüklerde yaşayan birçok tür vardır. Kimileri makro düzeyde çalışırken kimileri de mikro düzeyde çalışmaktadır. Böceklerin bu müdahaleleri bitki materyallerinin hızla bozulmasına yardımcı olur. Zamanla çürüme, organik madde bakımından zengin bir toprak türü olan humus oluşmasına sebep olurlar.
B-) Ölü Hayvanlarla Beslenen Böcekler (Leş)
Böcekler, sinekler, eşek arısı ve karıncalar dahil olmak üzere leşe çeken ve beslenen birçok böcek türü vardır.
Farklı türler ölü bir vücutta sınırlı bir süre boyunca ortaya çıkabilir ve beslenir. Ancak hep birlikte bu böcekler çürüyen eti hızla tüketir ve/veya gömer. Darbeci sinekleri genellikle ölü bir hayvana ilk gelenler ve gelişmeyi tamamlayan ve ayrılan ilk canlılardır. Diğer türler, vücut ayrıştıkça, zaman içinde nispeten tahmin edilebilir bir sırayı takip eder. Saprofajların tür bileşimindeki bu değişikliğe "faunal ardıl" denir. Bu ardıllık adli entomologların bir ceset bulunduğunda ölüm zamanını tespit etmelerine yardımcı olabilir.
C-) Diğer Hayvanların Kakası ile Beslenen Böcekler
Bu böcekler koprofajlardır (dışkı yiyenler) ve çoğunlukla sinekleri ve gübre böceklerin içerir.
Gübre böcekleri yumurtalarını dışkıya bırakır ve larvalarını bununla besler.
Dışkı yiyen böceklerden sayısız fayda vardır. Bunlardan birkaçı:
* Bitkilerin büyümesine yardımcı olurlar. Gübre böcekleri olmadan, otlak arazi kullanılamaz hâle gelir, çünkü dışkıların ortamda, bozulmadan kalması daha uzun sürecektir.
* Gübre böceği tüneli, mera bitkilerinin köklerinin hava almasına ve yağmur suyunun emilmesine ciddi manada yardımcı olur.
Unutmayın ki her böceğin dünya üzerinde bir görevi ve bizler için büyük faydaları var. Bu yazıyı "Ne yararı var?" sorusunun kısaca bir tanımı olarak görebilir, çevrenize ve özellikle çocuklarınıza bundan bahsedebilir, doğa için bir katkı sağlamış olursunuz.
Yazı: Ahmet TAŞÇI