Çekiç başlı solucan (Bipalium sp.) görünüş itibarıyla korkunç, zehirli bir karasal yassı kurt türüdür. Bu büyük Planarya hem yırtıcı hem de yamyam bir türdür. Bu tür insanlar için doğrudan bir tehdit oluşturmazken, solucanlar ile beslenir ve aşırı istilacı ve yayılmacıdır.
Açıklama
Çekiç başlı solucanın en ayırt edici özelliği, yelpaze veya kürek şeklindeki kafası ve uzun, düzleşmiş gövdesidir. Planaryanın alt tarafında hareket için kullanılan büyük bir "sürünen taban yapısı” vardır. Kafa şekli, boyutu, rengi ve şerit desenine göre türlere ayrılır.
Solucanlar toprak rengindedir: gri, kahverengi, altın ve yeşil tonları bulunur. Küçük çekiç başlı solucanlar arasında, uzunluğu 5 ila 8 cm (2,0 ila 3,1 inç) arasında değişen B. adventitium bulunur. Buna karşılık, yetişkin B. kewense solucanlarının uzunluğu 20 cm'yi bir miktar geçebilir.
Dağılım ve Yaşam Alanı
Çekiç kafalı solucanlar tropikal ve subtropikal bölgelere özgüdür, ancak Dünya çapında istilacı hâle gelmiştir. Planaryaların Dünya’ya köklü bahçe bitkilerinin ticareti yolu ile dağıtıldığına inanılıyor. Çekiç kafalı solucanlar neme ihtiyaç duyduğundan, çöl ve dağ biyomlarında yaşayamaz, ama istisnai durumlar vardır.
Diyet
Bipalium solucanları; birbirlerini, diğer solucan türlerini, sümüklü böcekleri ve böcek larvalarını avladıkları bilinen etoburlardır; başın veya ventral oluğun altına yerleştirilmiş kemoreseptörleri kullanarak avlarını tespit ederler. Çekiç başlı bir solucan önce avını izler, onu bir yüzeye doğru ittikten sonra avını hareket edemez hale getiren yapışkan salgısı ile kaplar ve yakalar. Av çoğunlukla hareketsiz hale geldiğinde, solucan farenks olarak vücudundan uzanır ve sindirim enzimlerini salgılar. Ardından sıvılaştırılmış dokuyu emiş organını kullanarak dallı bağırsağına gönderir. Sindirim tamamlandığında, boşaltımı sağlamak için tekrar ağzını kullanır, burada ağız anüs görevi görür.
Çekiç kafalı solucanlar yiyecekleri sindirim epitelindeki vakuollerde depolar. Bir solucan, rezervlerinde bulundurduğu besin ile birkaç hafta yaşayabilir ve besin elde etmek için kendi dokularını parçalayabilir.
Toksisite
Planaryalar kuvvetli nörotoksin içeren Tetrodotoksin yapıda bulunan bir zehre sahiptirler. Kurbanlarını hareketsiz hale getirmek ve yırtıcıları caydırmak için de bu zehri kullanırlar.
Davranışları
Çekiç kafalı solucanlar, sümüklü böcek gibi hareket ettikleri için yanlışlıkla “çekiç kafalı sümüklü böcekler” olarak adlandırılırlar. Bu özel canlılar, bir mukus şeridi üzerinde hareket ettikleri için yüksek neme ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle genellikle geceleri hareket eder ve beslenirler. Tipik olarak kayaların, kütüklerin veya çalılıkların altında bulunan serin ve nemli yerleri tercih ederler.
Üreme ve Yenilenme
Solucanlar hermafrodittir: Her birey hem testislere hem de yumurtalıklara sahiptir. Çekiç başlı bir solucan, salgıları yoluyla başka bir solucanla gamet değiştirebilir. Döllenmiş yumurtalar vücutta gelişir ve yumurta kapsül şeklinde dökülür. Yaklaşık üç hafta sonra yumurtalar olgunlaşır, çatlar ve yavrular doğada yaşamaya başlarlar. Bazı türlerde yavrular, yetişkinlerden farklı renklere sahip olabilmektedir.
Bununla birlikte, eşeysiz üreme eşeyli üremeden çok daha yaygındır. Çekiç kafalı solucanlar, diğer planaryalar gibi, aslında ölümsüzdür. Genellikle bir solucan, parçalanma yoluyla çoğalır ve arkasında bir yaprağa veya başka bir alt tabakaya yapışmış bir kuyruk ucu bırakır; daha sonra bir yetişkin haline gelebilir. Solucan parçalara ayrılırsa, her bölüm birkaç hafta içinde tamamen gelişmiş bir organizmaya dönüşebilir. Yaralı solucanlar hasarlı dokuyu hızla yenileyebilir.
Koruma Durumu
Çekiç başlı solucan türlerinin hiçbiri “IUCN Kırmızı Listesi”ne girmemiştir. Sayılarının tehdit altında olduğuna dair bir kanıt yoktur. Doğal tropikal ve subtropikal habitatlarda geniş bir şekilde dağılmış ve Dünya çapında bölgesel erişimlerini genişletmişlerdir. Bir alana yerleştikten sonra hayvanlar çevredeki bölgeye dağılır. Daha soğuk iklimlerde solucanlar, korunacak yerler arayarak donma sıcaklıklarında hayatta kalabilirler.
Ekonomik Önem
Bir zamanlar araştırmacılar, çekiç başlı solucanların bitkilere zarar verebileceğinden endişeliydi. Zamanla, bitkilere karşı zararsız oldukları kabul edildi. Ancak daha sonra daha sinsi bir tehdit olarak ortaya çıktılar: solucan popülasyonunu yok etme potansiyeline sahip oldukları anlaşıldı. Toprak solucanları, toprağı havalandırıp gübreledikleri için hayati önem taşıyan canlılardır. Çekiç kafalı solucanlar tehditkâr bir istilacı tür olarak kabul edilir. Sümüklü böcekleri kontrol etmek için kullanılan bazı yöntemler yassı kurtlar üzerinde de işe yarar. Fakat ekosistem üzerindeki uzun vadeli etkileri henüz tam olarak belirlenmemiştir.
Yazı: Ahmet TAŞÇI
Fotoğraf: Bernard DUPONT
wikipedia
Kaynaklar:
Ducey, P. K.; Cerqua, J.; West, L. J.; Warner, M. (2006). Eberle, Mark E, ed. "Rare Egg Capsule Production in the Invasive Terrestrial Planarian Bipalium Kewense". The Southwestern Naturalist. 51 (2): 252. doi:10.1894/0038-4909(2006)51[252:RECPIT]2.0.CO;2
*Ducey, P. K.; West, L. J.; Shaw, G.; De Lisle, J. (2005). "Reproductive ecology and evolution in the invasive terrestrial planarian Bipalium adventitium across North America". Pedobiologia. 49 (4): 367. doi:10.1016/j.pedobi.2005.04.002
*Ducey, P. K.; Messere, M.; Lapoint, K.; Noce, S. (1999). "Lumbricid Prey and Potential Herpetofaunal Predators of the Invading Terrestrial Flatworm Bipalium adventitium (Turbellaria: Tricladida: Terricola)". The American Midland Naturalist. 141 (2): 305. doi:10.1674/0003-0031(1999)141[0305:LPAPHP]2.0.CO;2
*Ogren, R. E. (1995). "Predation behaviour of land planarians". Hydrobiologia. 305: 105–111. doi:10.1007/BF00036370
*Stokes, A. N.; Ducey, P. K.; Neuman-Lee, L.; Hanifin, C. T.; French, S. S.; Pfrender, M. E.; Brodie, E. D.; Brodie Jr., E. D. (2014). "Confirmation and Distribution of Tetrodotoxin for the First Time in Terrestrial Invertebrates: Two Terrestrial Flatworm Species (Bipalium adventitium and Bipalium kewense)". PLoS ONE. 9 (6): e100718. doi:10.1371/journal.pone.0100718
*Justine, Jean-Lou; Winsor, Leigh; Gey, Delphine; Gros, Pierre; Thévenot, Jessica (2018). "Giant worms ". chez moi! Hammerhead flatworms (Platyhelminthes, Geoplanidae, Bipalium spp., Diversibipalium spp.) in metropolitan France and overseas French territories