Trionyx triunguis
Trionyx triunguis – Nil Yumuşak Kabuklu Kaplumbağası / Üç Tırnaklı Yumuşak Kabuklu
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Testudines – Kaplumbağalar
Familya: Trionychidae – Yumuşak kabuklu kaplumbağalar
Cins: Trionyx
Tür: Trionyx triunguis (Forskål, 1775)
Latince Adın Anlamı
triunguis, Latince “üç tırnaklı” anlamına gelir. Bu ad, ön ayaklarında bulunan sadece üç tırnağa işaret eder; türü tanımlamada ayırt edici özelliktir.
Tanım ve Morfoloji
Büyük yapılı bir tatlısu/yarı deniz kaplumbağasıdır. Karapaks (üst kabuk) uzunluğu 70–95 cm, ağırlığı 40–90 kg arasında olabilir.
Karapaks sert değil, deriyle kaplı esnek ve yumuşak yapıdadır.
Renk genellikle yeşilimsi veya kahverengimsi gri; üzerinde dağınık açık benekler ve çizgiler bulunur.
Baş uzundur, gözler üstte konumlanmış ve burun ucu hortum gibi uzamış yapıdadır.
Ayaklar tamamen perdelidir ve ön ayakta yalnızca üç tırnak bulunur (ayırıcı taksonomik özellik).
Boyun uzun, çene çok güçlüdür.
Habitat ve Yayılım
Trionyx triunguis, Afrika, Orta Doğu ve Doğu Akdeniz çevresinde yayılım gösteren yarı denizsel bir Trionychid türüdür.
Türkiye’de özellikle Akyatan, Dalyan, Göksu Deltası, Samandağ, Manavgat ve Seyhan nehir ağızları başta olmak üzere Akdeniz kıyıları boyunca yaşar.
Habitatlar:
– Tatlısu nehirleri, lagünler, nehir ağızları
– Denizle bağlantılı, sığ ve sıcak sulak alanlar
– Tuzlu ve acı suya tolerans gösterir, yarı denizel yaşam özelliği gösterir.
Davranış ve Yaşam Döngüsü
Çoğu zaman suda bulunur; karaya sadece güneşlenmek ve yumurtlamak için çıkar.
Tehlike anında hızla kaçar. Uzun boynunu ileri fırlatarak av yakalayabilir.
Suyun dibinde uzun süre hareketsiz kalabilir, başını dışarı çıkarıp hava alır.
Kış aylarında uygun bölgelerde hibernasyona girebilir.
Beslenme
Etçildir (karnivor) ve aktif avcıdır.
Besinleri:
– Balık, kurbağa, kabuklu canlılar, böcek larvaları, solucanlar
– Nadiren ölü hayvan artıkları
Keskin gagası sayesinde avını parçalayarak tüketir. Genellikle pusu kurarak avlanır.
Üreme Bilgisi
Çiftleşme ilkbaharda, yumurtlama ise Mayıs–Temmuz arasında gerçekleşir.
Dişiler, kumlu plajlara 1–3 kez çıkar ve her seferinde 15–25 yumurta bırakır.
Yumurtalar kumun 25–35 cm altına gömülür.
Kuluçka süresi 55–80 gün sürer.
Yavrular gece ortaya çıkar ve denize ulaşmaya çalışır.
Cinsiyet sıcaklığa bağlıdır (yüksek sıcaklık = dişi).
İnsana Zararlılık Durumu
Doğrudan saldırmaz ancak elle tutulduğunda şiddetli ısırma refleksi gösterir.
Gagası son derece keskin ve çene kasları güçlüdür; parmak koparmaya varacak kadar zarar verebilir.
Zehirli değildir ama dikkatle yaklaşılması gerekir.
Ekolojik Rolü
Lagün ve nehir ağızlarında üst düzey yırtıcı rolü oynar.
Balık popülasyonlarını düzenler, zayıf bireyleri avlayarak sağlıklı ekosistem oluşumuna katkı sağlar.
Yumurtaları ve yavruları tilki, yaban köpeği, martı gibi türlerce avlanır.
Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi
Trionyx triunguis, sıcaklık toleransı, tuzluluk adaptasyonu, üst düzey avcı davranışı ve habitat kullanım şekilleri gibi konularda çalışmalarda önemlidir.
Nadir ve geniş yayılış gösterdiği için biyoçeşitlilik göstergesi olarak izlenir.
Türkiye’deki Durumu ve Koruma Statüsü
– Türkiye kıyılarında yalnızca Akdeniz bölgesinde doğal olarak yaşar.
– IUCN Red List: VU – Hassas (Vulnerable)
– Koruma altında olup CITES Ek II listesine dahildir.
– Yumurtlama alanları yapılaşma, ışık kirliliği ve plaj kullanımı nedeniyle tehdit altındadır.
– DEKAMER, WWF, Tarım ve Orman Bakanlığı koruma programları yürütmektedir.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Tatlısu kaplumbağasıdır, denizde yaşayamaz.”
- Gerçek: Hem tatlısu hem de deniz suyuna uyum sağlayabilir; Türkiye kıyılarında lagün sistemlerinde yaşar.
- Efsane: “Yumuşak kabuk savunmasızdır.”
- Gerçek: Kabuk esnek ama sağlamdır; hızlı hareket ve güçlü çene ile etkili savunma sağlar.
- Efsane: “İnsan görünce hemen saldırır.”
- Gerçek: Saldırgan değildir, ancak elle tutulduğunda savunmaya geçer.
- Efsane: “Türkiye’de bulunmaz.”
- Gerçek: Türkiye Akdeniz kıyıları, türün doğu Akdeniz'deki en önemli üreme alanlarından biridir.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
– Forskål, P. (1775). Descriptiones Animalium
– Baran, İ., Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası
– Tok, C.V. & Ayaz, D. (2012). Trionychidae türlerinin Türkiye dağılımı
– Reptile Database (2024)
– IUCN Red List (2023)
