Tetronarce nobiliana

Tetronarce nobiliana, Torpediniformes (Elektrikli Vatozlar) takımına ait, vücudunun iki yanında yer alan organlar aracılığıyla güçlü bir elektrik şoku üretebilen büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Bayağı Uyuşturan Balığı veya Elektrikli Vatoz olarak bilinir. Bu eşsiz yeteneği ve büyük boyutu nedeniyle dikkat çeken bu tür, maalesef Akdeniz popülasyonu için Tehlike Altında (Endangered - EN) olarak sınıflandırılmıştır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Bayağı Uyuşturan Balığı, Doğu Atlantik Okyanusu'nun kuzey ve güney bölgeleri ile tüm Akdeniz'de yayılış gösterir. Türkiye sularında da nadir de olsa bulunur. Bu tür, elektrik üretme yeteneği nedeniyle antik çağlardan beri bilinmekte olup, Romalılar tarafından ağrıyı uyuşturmak amacıyla kullanıldığı dahi kaydedilmiştir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Torpediniformes (Elektrikli Vatozlar)
• Aile (Family):): Torpedinidae
• Cins (Genus): Tetronarce
• Tür (Species):: Tetronarce nobiliana (Bonaparte, 1835)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Büyük boyutlu bir vatozdur. Disk uzunluğu 1.8 metreye kadar ulaşabilir ve ağırlığı 90 kg'ı bulabilir.
• Vücut Şekli: Diski dairesel, kalın ve etli bir görünüme sahiptir. Gözleri çok küçüktür. Vücudu diğer vatozlara göre daha küt ve hidrodinamik açıdan daha az yassıdır.
• Elektrik Organları (Ayırt Edici Özellik): Diskin her iki yanında, baş ve göğüs yüzgeçlerinin arasında yer alan güçlü elektrik üretme organlarına sahiptir. Bu organlar, avlanma sırasında avı sersemletmek ve savunma için 200 Volta kadar (büyük bireylerde) güçlü bir elektrik deşarjı üretebilir. Bu şok, insanlar için acı verici ve tehlikeli olabilir, ancak nadiren ölümcüldür.
• Kuyruk: Kuyruğu nispeten kısa ve kaslıdır; sonunda üçgen şeklinde büyük bir kuyruk yüzgeci bulunur.
• Deri ve Renk: Derisi tamamen pürüzsüzdür, dikeni yoktur. Rengi genellikle koyu kahverengi, grimsi veya morumsu-kahverengidir; alt yüzeyi ise beyazdır.
• Üreme Şekli: Canlı doğuran (Ovovivipar) bir türdür. Dişiler tek bir doğumda 60 yavruya kadar (büyüklüğüne bağlı olarak) doğurabilir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Davranış: Bentiktir (dipte yaşar) ve pasif bir avcıdır. Günün büyük bir bölümünü, yalnızca gözleri dışarıda kalacak şekilde kumun veya çamurun altına gömülü geçirir.
• Habitat: Kıyısal sığlıklardan derin denizlere (10 metreden 800 metreye kadar) geniş bir derinlik aralığında, kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında bulunur.
• Diyet: Elektrik şokunu kullanarak sersemlettiği küçük balıklar, kabuklular ve omurgasızlarla beslenir.
• Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Büyük boyutlu kıkırdaklı balıklar gibi, yavaş büyüme hızı ve geç olgunlaşma (özellikle dişi bireylerde) gösterir.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Statüsü: IUCN tarafından küresel olarak "Hassas" (Vulnerable - VU) olarak sınıflandırılmasına rağmen, Akdeniz'deki popülasyonu şiddetli düşüş nedeniyle "Tehlike Altında" (Endangered - EN) kategorisindedir.
• Tehditler: Yaşam alanı, yoğun dip trolü ve fanyalı ağların kullanıldığı bölgelerle kesiştiği için sıkça yan av (bycatch) olarak yakalanır. Büyük boyutlu olması ve ağır yapısı, yakalandığında ağlardan kaçmasını zorlaştırır. Yavaş üreme hızı, avcılık baskısına karşı popülasyonun toparlanma yeteneğini kısıtlar.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Finucci, B. (2020). Tetronarce nobiliana. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Not: Bayağı Uyuşturan Balığının korunması, özellikle Akdeniz'de bu benzersiz türün avlanmasının tamamen durdurulması ve habitatlarında sürdürülebilir balıkçılık yönetimi prensiplerinin uygulanmasıyla mümkündür.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/9214008